REVIEW

Ingmar Bergman Collectie

Jan Luijsterburg | 10 november 2005

Dat het werk van Ingmar Bergman, de grote regisseur en auteur van een imposant aantal films en toneelstukken, nog immer actueel is, blijkt uit recente bewerkingen van zijn films voor toneel. Na Scènes uit een huwelijk door Toneelgroep Amsterdam brengt Hummelinck Stuurman momenteel Herfstsonate op de planken, in een bewerking van Lodewijk de Boer en Flip Broekman. Precies deze twee films verschenen onlangs ook op DVD in de omvangrijke Ingmar Bergman Collectie van Moskwood.

Ingmar Bergman Collectie – Herfstsonate / Scènes uIn de jaren zeventig vertaalde Bergman zijn ideeen over de steeds minder ‘samen’ wordende samenleving naar sober aangeklede drama’s, waarin de camera continu gericht is op zo weinig mogelijk personages die verwikkeld zijn in een complex conflict. Beelden van de omgeving ontbreken nagenoeg, wat een claustrofobische werking heeft die precies de urgentie van het vertelde overbrengt. De mensen hebben geen god meer, zijn volledig op elkaar aangewezen, maar laten elkaar net zo hard in de steek. Dan sta je er dus helemaal alleen voor. Zware praatfilms zijn het, waar je echt voor moet gaan zitten met aandacht en geduld, bepaald niet de hapklare brokken flitsend visueel en auditief geweld die de hedendaagse ADHD-kijker vaak eist.

In Herfstsonate werkte Bergman voor het eerst samen met zijn beroemde naamgenote Ingrid. Het was meteen ook voor het laatst, want na Herfstsonate maakte ze geen films meer. Ze speelt een beroemd concertpianiste, wier carrière zeer ten koste gegaan is van het contact met haar dochters, Eva en de gehandicapte Helena.

Eva, gespeeld door Liv Ullmann, zit vol wrok over de manier waarop ze door haar moeder haar hele leven lang emotioneel verwaarloosd is, wat het haar onmogelijk maakte enig gevoel voor eigenwaarde op te bouwen. Moeder hoort de verwijten aan, maar is uiteindelijk te egocentrisch om er iets mee te kunnen – van haar eigen pijnlijke rug heeft ze meer last. Bovendien is het – tragisch genoeg – te laat, en zijn de wonden te diep, en rest er na de heftige emotionele uitbarstingen slechts berusting, alles gecomponeerd volgens de spanningsopbouw voorgeschreven door de sonatevorm.

Ingmar Bergman Collectie – Herfstsonate / Scènes uDe relatie tussen de twee hoofdpersonen in Scènes uit een huwelijk wordt al aangegeven door de titel. Marianne (opnieuw Liv Ullmann) en Johann (de andere vaste Bergman acteur, Erland Josephson) lijken een prachtige relatie te hebben, maar die schijn bedriegt en kan uiteindelijk niet opgehouden worden als Johann vertelt dat hij verliefd is op een ander. In een reeks lange dialogen zien we de relatie in verval raken en ontbinden, maar ook tien jaar na de scheiding, blijft de band aanwezig. Liefde en haat staan dicht bij elkaar, maar de partners komen gedurende het getoonde proces wel tot inzicht in zichzelf, waardoor ze ook elkaar anders gaan zien. De oorspronkelijke televisieserie werd flink ingekort voor deze bioscoopversie, maar de film duurt nog altijd ruim 2½ uur.

Het eindeloos praten en tobben over gevoelens en relaties doet misschien wat gedateerd, typisch jaren 70 aan, maar de thema’s uit de beginperiode van het ‘ik-tijdperk’ zijn universeel en als gezegd nog zeer relevant. Het acteren is pijnlijk levensecht, waardoor de films er diep inhakken.

De uitgaven zijn, net als de eerste besproken titels Het zevende zegel, Wilde aardbeien en De grote stilte, sober maar adequaat. Dat sommige beelden in Scènes uit een huwelijk nogal grofkorrelig zijn komt ongetwijfeld door het bronmateriaal. Relevant zijn dergelijke mankementen in dit geval nauwelijks. Indrukwekkende staaltjes topcinema, deze wereldklassiekers.

Ingmar Bergman Collectie – Herfstsonate / Scènes u


Aanvullende gegevens:

Scenario en regie: Ingmar Bergman
Camera: Sven Nykvist

Herfstsonate (Höstsonaten)
Zweden, 1978
Speelduur: 93 minuten
Beeld: 1:1.66 (in 4x3 frame, niet anamorf)
Geluid: Dolby 2.0
Met: Ingrid Bergman, Liv Ullmann, Lena Nyman, Erland Josephson

Scènes uit een huwelijk (Scener ur ett äktenskap)
Zweden, 1974
Speelduur: 163 minuten
Beeld: 1:1.33 (4x3)
Geluid: Dolby 2.0
Met: Liv Ullmann, Erland Josephson, Bibi Andersson
Uitgave: Moskwood 


EDITORS' CHOICE