REVIEW

Playtime

Jan Luijsterburg | 26 februari 2004

Zelden heeft een film me meer verrast dan Playtime. Jacques Tati associeerde ik vooral met net niet leuke slapstick. Zijn typetje Monsieur Hulot, met pijp, hoedje, regenjas en aparte motoriek, doet denken aan meesters van de stomme film als Buster Keaton en Charlie Chaplin, maar kwam me altijd wat geforceerd over. Playtime blijkt echter heel andere kost dan voorafgaande Hulot-films. Een supergestileerd staaltje maatschappijkritiek vol visuele grapjes, met een hemelbestormende ambitie.
 
Een film die me meteen in gedachten kwam bij het zien van Playtime is "Songs from the second floor" van de Zweed Roy Andersson. De gelijkenis zit hem zowel in de productiewijze, de vormgeving als in de thematiek. Beide filmmakers werken in de periferie van filmland in een hemeltergend traag tempo, dat verklaard wordt door een haast ziekelijk, compromisloos perfectionisme, tot in de kleinste details. Voor beide films werden spectaculaire decors gebouwd op grote terreinen. In het geval van Playtime is bijna van een stad te spreken, met futuristische gebouwen. Beide films werken louter met statische totaalshots, waar Andersson nog iets verder in gaat dan Tati. Van een logisch te volgen verhaal is in beide films nauwelijks sprake. Het zijn scènes waarin we figuren terug zien komen, die vooral bedoeld lijken de moderne mens een spiegel voor te houden. De humor is gortdroog en vooral pijnlijk confronterend. Sociale conventies verlammen alle leven, mensen lopen anoniem verloren, totaal vervreemd in een steriele omgeving. De straten zijn tot slot in beide films doorlopend verstopt met voertuigen. Playtime, uit 1967, heeft een onmiskenbare invloed gehad op Andersson.
 
PlaytimeDe vervreemding begint al aan het begin. We bevinden ons in een gigantisch modern gebouw, volledig van staal en glas. Maar wat is het? Een ziekenhuis, denk je eerst, dan blijkt het een vliegveld, om vervolgens in een soort huishoudbeurs te veranderen. Geen wereld waar je grip op krijgt. Er is een hilarische scène met alarminstallaties. Een groep Amerikaanse toeristen vermaakt zich op typisch Amerikaanse wijze. Monsieur Hulot lijkt zich als enige niet aan de regels te houden. In al zijn onschuldige onhandigheid levert hij bizarre misverstanden op, waarvan sommige erg komisch. Enige gelijkenis met Mr. Bean is er af en toe wel. Als een glazen deur sneuvelt doet men alles om met een vastgehouden deurknop de illusie overeind te houden dat er een deur is.
 
Als er `s avonds chique gegeten wordt, waarbij uitvoerig met alle conventies de draak gestoken wordt, raakt het gebouw in ontbinding. Dat krijg je met die wilde jazzmuziek. Instortende decoraties dragen alleen maar bij aan de feestvreugde, waarbij flink gedanst en gedronken wordt. De volgende dag is iedereen weer in de plooi.  

Commercieel gezien werd Playtime een fiasco dat Tati zijn geld en zijn gezondheid kostte. De kosten liepen totaal uit de hand, en de opbrengsten vielen tegen, mede door de stijfkoppigheid van de maker. De film is namelijk gedraaid op het nauwelijks gebruikte 70mm filmformaat, en Tati stond niet toe dat het materiaal omgezet werd naar het reguliere 35mm formaat. Dit omdat slechts een perfect scherpe projectie de details tot hun recht zou laten komen. Consequentie was dat er nauwelijks gelegenheid was de film te vertonen.
 
In 2002 werd de film met veel inspanning gerestaureerd en ging in Cannes opnieuw in première. Vorig jaar was de film in het Filmmuseum te zien. Een release op DVD doet Tati wellicht omdraaien in het graf: al zijn liefdevol in hoekjes van het beeld verstopte details tenietgedaan op een televisiescherm! Belangrijker lijkt me dat de film te zien is, en door iedereen ontdekt kan worden als het meesterwerk dat hij is. Gewoon wat dichter bij het toestel gaan zitten, of projecteren natuurlijk, nog mooier.
 
De dubbel-DVD bevat een aantal aardige extra`s. Kenners Jérome Dechamps en Stéphane Goudet leveren erg informatief commentaar bij enkele fragmenten uit de film. Daarnaast zijn er een paar korte documentaires, waarin de architectuur, decors, het script en de stilering uitgebreid aan bod komen. Er zijn authentieke zwart-witopnamen van de filmset en een aardige korte biografie van Tati.

Aanvullende Informatie
Frankrijk 1967, gerestaureerd in 2002
Regie: Jacques Tati
Scenario: Jacques Tati en Jacques Lagrange
Met: Jacques Tati, Barbara Dennek, Jacqueline Lecomte
Beeld: 16:9 anamorf
Geluid: Dolby Surround
Ondertiteling: Nederlands en Frans
Speeluur (hoofdfilm): 119 minuten
Distributie: Filmmuseum
De Filmfreak

EDITORS' CHOICE