REVIEW

The Circle

Jan Luijsterburg | 23 oktober 2003

The circle

The CircleDe rijke Iraanse cinema kenmerkt zich door versluiering. Niets mag rechtstreeks gezegd worden binnen het beperkende Islamitische regime waaronder de films geproduceerd worden. Het leidde tot een unieke filmtaal, waarin slechts metaforen, kinderen of minderheidsgroepen op verhulde wijze de mening van de filmmaker kunnen uitdragen. The circle van Jafar Panahi breekt met deze traditie. Hij is er in geslaagd op genadeloos directe wijze de positie van de vrouw in zijn land vast te leggen. Het gevolg is een ongelooflijk moedige en indrukwekkende film, een hoogtepunt in de hedendaagse wereldcinema.

De film begint met een zwart beeld en het geluid van een bevalling. We zien de barende vrouw noch het kind, maar wel een luikje in een muur. Hierdoor krijgt de moeder van de barende vrouw te horen dat haar kleinkind een meisje is. De vrouw gaat er in paniek vandoor. Er was een zoon toegezegd, een dochter betekent grote problemen met de schoonfamilie. Hiermee zijn de toon en de thematiek voor de film in één shot neergezet: een vrouw is in Iran een minderwaardig schepsel.

Het verhaal heeft de vorm van een estafettewedstrijd. We volgen steeds één of enkele vrouwen door de stad, om haast ongemerkt in een ander verhaal terecht te komen. De meeste van de vrouwen die we zo ontmoeten komen net uit de gevangenis, ontsnapt of op tijdelijk verlof. Waarvoor ze veroordeeld zijn wordt nergens verteld. Vrouw zijn op zich betekent al leven in een gevangenis, zo lijkt de boodschap. Ze lopen schrikachtig over straat, want overal zijn politiemannen en militairen, die steeds om identiteitspapieren vragen. Zonder mannelijke begeleider een busreis maken blijkt onmogelijk. De sfeer op straat is buitengewoon beklemmend. De mannen houden zich bezig met louche transacties en benaderen vrouwen opdringerig. Ook in een wereld van gesluierde vrouwen blijkt straatprostitutie geen onbekend fenomeen.

Er zijn twee navrante episodes die geen kijker onberoerd zullen laten. Eén gaat over een vrouw die enkele maanden zwanger is van een man die inmiddels geexecuteerd is. Ze probeert een abortus te regelen via een vriendin die verpleegster is in een ziekenhuis. De vriendin is echter te bang voor haar eigen hachje. Een andere vrouw probeert op straat haar dochter kwijt te raken, omdat ze niet meer voor haar kan zorgen. Ze laat zich meenemen in een auto, wordt meteen opgepakt wegens prostitutie en naar de gevangenis gebracht. Daar zien we als slotbeeld het luikje van het openingsshot terug, en realiseren ons dat de film ook in de gevangenis begon. De cirkel is rond.

De film ziet er ruw en documentaireachtig uit, met lange shots die een hoog realiteitsgehalte oproepen. Het verhaal is eenvoudig maar zit bedrieglijk subtiel in elkaar. In het interview met Panahi op de DVD verklaart hij uitvoerig de bedoelingen achter keuzes die hij in het verhaal maakte. Panahi was al bekend van twee eerdere films die internationaal grote indruk maakten. Zijn debuut, De witte ballon, was een veelbekroonde kinderfilm. In De spiegel stond de relatie tussen werkelijkheid en fictie centraal, een vaak behandeld thema in de Iraanse cinema. The circle is ineens heel andere koek. Opvallend is dat ook Panahi`s leermeester Abbas Kiarostami met zijn laatste film Ten (10) een veel realistischer, minder abstract symbolische koers vaart, zonder overigens zo uit te halen als Panahi.

Het is ongelofelijk dat The circle in Iran gemaakt kon worden. Er is veel strijd over de productie gevoerd, waarbij Panahi gebruik maakte van politieke ontwikkelingen die soms iets meer ruimte geven, en zowel de pers als buitenlandse invloed (een Italiaanse medeproducent) aanwendde. Hij zette veel op het spel om deze frontale aanval op het onderdrukkende regime te maken. Dat de film in Iran verboden is mag dan ook geen verbazing wekken.

Over de DVD:
Iran, Italie, 2000
Speelduur: 86 minuten
Regie, productie en montage: Jafar Panahi
Scenario: Kambozia Partovi
Camera: Bahram Badakshani
Geluid: Sassan Bagherpour, Ahmad Ardalan
Art direction: Iraj Raminfar
Met: Fereshteh Sadr Orafai, Maryiam Parvin Almani, Nargess Mamizadeh, Elham Saboktakin, Monir Arab
Beeld: 16:9 anamorf
Geluid: Mono (origineel), Stereo (Franse nasynchronisatie)
Ondertiteling: Nederlands, Frans
Extra: Interview met Jafar Panahi (23 minuten, Engels ondertiteld)
Filmdistributie: Filmmuseum www.filmmuseum.nl
Uitgave DVD: A-film www.a-film.nl


 


EDITORS' CHOICE