Emilio de` Cavalieri - Lamentationes et Responsoria - Gesualdo consort Amsterdam o.l.v. Harry van der Kamp

In deze tijden waarin nieuwe muzikale genres soms maar een half jaar meegaan, is het mooi dat er ook nog zoiets is als oude muziek. Nu is het bepaald niet zo dat in de oude muziek trends en veranderende opvattingen onbekende fenomenen zijn. Ook duiken er steeds weer manuscripten op en worden vergeten namen herontdekt. Naar aanleiding van het Festival Oude Muziek brengt Sony Classics op haar label voor oude muziek, Vivarte, een aantal interessante en vernieuwende opnames uit, waaronder de hier besproken wereldpremière.

Harry van der Kamp dook diep de archieven in, en stelde een zo volledig mogelijke verzameling van Lamentationes en Reponsoria samen van Emilio de` Cavalieri. In het begeleidend boekje doet hij uitvoerig en diepgravend de achtergronden van de werken uit de doeken. Klaagliederen kennen een zeer oude traditie. Er zijn voorbeelden bekend van rond 2000 voor Christus. Cavalieri baseerde zijn werken op de teksten van rond 600 voor Christus, die toegeschreven zijn aan de profeet Jeremias. Die had, getuige de geschiedenis ook wel reden tot treuren. Hij zag Jeruzalem, en dan met name de tempel, vernietigd worden, zijn volk uit Judea in moreel verval raken om uiteindelijk naar Egypte te vluchten.

In het gebruik door de katholieke kerk is het object van treurnis, de tempel, vervangen door de dood van Jezus, als beschreven in het Nieuwe Testament. De klaagzangen van Jeremias hebben een plaats gekregen in de lezingen tijdens de dagen voor Pasen. Drie per dag, op witte donderdag, goede vrijdag en paaszaterdag. Katholieke toevoegingen waren de Responsoria: overwegingen uit het Nieuwe Testament die als commentaar of antwoord dienden. Een volledige cyclus bestaat dus uit negen plechtige, vrij monotone Lementationes en negen veel melodieuzere Responsoria.

Emilio de` Cavalieri leefde van 1550 tot 1602 en was een soort muziekimpresario aan het hof van de Medici, waar hij optredens en de geldzaken daar omheen  regelde. Daarnaast componeerde hij, onder meer aan het oudste nog bewaarde toneelstuk op muziek, een opera avant la lettre. Veel werk ging verloren, maar de Lementationes en Responsoria dus niet. Het zijn om een aantal historisch-muzikale redenen interessante werken. Voor het eerst werden stemmen met uitgeschreven instrumentale partijen gecombineerd in strikt liturgische muziek. Harmonisch was het gebruik van de zogenaamde Basso Continio in de werken een noviteit: de bas als doorlopende basis voor geïmproviseerde samenklanken.

De manuscripten bestaan uit vier delen. Op de eerste CD staan de negen Lementationes en de bijbehorende negen Responsoria die voor het eerst in 1600 uitgevoerd werden in Rome. Op de tweede CD staan de zes Lematationes voor de eerste twee dagen die in het jaar 1599 in de kapel van de Medici in Pisa geklonken hebben. De zesde was incompleet en werd afgemaakt door Harry van der Kamp, de laatste drie ontbreken. Het vierde deel bestaat uit drie alternatieven voor delen van de 1599 versie, gedestilleerd uit brieven en bijlagen van het oorspronkelijke manuscript. Al met al lijkt dit een zo kompleet mogelijke versie van de werken.

Door de relatief luchtige Responsoria bij elkaar te plaatsen wordt de CD er niet afwisselender op. Er is derhalve veel treurigheid achter elkaar te verwerken. Voordeel van deze opbouw, die gebaseerd is op de manuscripten, is dat je niet steeds uit de stemming gehaald wordt. Geconcentreerde beluistering geeft dan een bijzonder indringende sfeer.

De uitvoering door het fameuze, door van der Kamp opgerichte madrigalengezelschap Gesualdo Consort Amsterdam is niet minder grandioos. We horen drie sopranen, een alt, twee tenoren en de bas van der Kamp, die elkaar afwisselen in solo en begeleiding. Ze zingen prachtig, zonder vibrato, zoals dat hoort bij dit soort werk. Instrumentale ondersteuning is er door vier muzikanten op klavecimbel, orgel, chitaronne (een soort reuzenluit), harp en viola da gamba. De instrumenten zijn tamelijk op de achtergrond gehouden, de nadruk ligt op de stemmen. De sfeerrijke opnamen zijn gemaakt in de Waalse Kerk in Amsterdam, in DSD-Surround. Ook in conventioneel stereo afgespeeld staat de kerk als een huis in de kamer. Het is bepaald geen lekkere weghapmuziek voor alledag en alle omstandigheden, maar bij aandachtige, onthaastte beluistering een intens avontuur. Een universele emotie wordt perfect vorm gegeven.

Over de CD:
Speelduur: 67:15 + 54:21
Label: Sony Classical / Vivarte http://www.sonyclassical.nl/
Distributie: Challenge