Achter deze onhandig gekozen naam, “serie collectie” is dubbelop maar het staat echt zo op de box, schuilt de wereldberoemde reeks documentaires die Michael Apted vanaf 1964 maakt. “Toon me een kind voor hij zeven is en ik toon je de man”, was het prikkelende uitgangspunt voor een project waarin iedere zeven jaar gekeken wordt hoe het gesteld is met veertien kinderen uit diverse sociale klassen in Engeland. Zeven films zijn het nu; de deelnemers waren 49 bij het laatste bezoek. 
Het is een vreemde ervaring deze zeven films achter elkaar te zien. Alles begon met Seven Up!, gemaakt als onderdeel van de Granada serie World In Action. Het idee om de geportretteerde kinderen opnieuw op te zoeken ontstond pas later, en liep uit op een longitudinaal sociologisch onderzoek met ongekende entertainmentwaarde. Ik zie de serie al vanaf 14 of 21UP iedere zeven jaar op de VPRO. Je groeit dan in hetzelfde tempo mee, waardoor de deelnemers bekenden worden die je af en toe eens ontmoet, steeds weer benieuwd hoe het met ze gesteld is.
De films zijn zo gemonteerd dat uitspraken in de context van de vorige films getoond worden. Mooi te zien is dat sommige levens zeer voorspelbaar verlopen, en andere juist grillig. Vooral rond de puberteit zijn de veranderingen groot, maar je ziet steeds het kind van zeven terug in de volwassene. Dat de klassenverschillen de levensloop bepalen blijkt slechts ten dele het geval. Mensen grijpen hun kansen en maken soms verrassende keuzes. Thema’s die veel terugkeren zijn de invloed van opvoeding en het Britse onderwijs, met het onderscheid tussen privaat en openbaar onderwijs, en de invloed van de film op de levens van de betrokkenen.
Al die films achter elkaar bekijken is mensenlevens in een snelkookpan stoppen. Je zou kunnen denken dat de meest recente editie het complete verhaal bevat, maar de terugblikken uit eerdere edities zijn daarvoor te beknopt, want vooral gekozen om de nieuwe ontmoeting te kaderen. Iedere film heeft een eigen sfeer, ingegeven door de tijdsgeest en de levensfase. Bovendien krijg je meer uitgebreide versies van de gesprekken. Nadeel is dat er veel herhaling in de reeks zit; oude uitspraken keren steeds weer terug.
Naast de levensverhalen biedt de serie ook een mooi beeld van de technische ontwikkelingen bij de televisie. Zwart-wit gaat over in vale kleuren, reproductiekwaliteit van oud materiaal varieert sterk, in de laatste editie verandert het beeldformaat en biedt digitaal opnemen meer ruimte bij het interviewen dan de korte filmspoelen. Jammer is dan dat de oude fragmenten ook naar breedbeeld opgeblazen worden, waarmee de compositie uit verband gebracht wordt en de onvolmaaktheden van het materiaal nog beter blootgelegd wordt. Niet dat beeldkwaliteit belangrijk is om te genieten van deze unieke films, maar juist die recente 49UP had een veel betere transfer naar DVD verdiend. Door de toegepaste compressie is het beeld schokkerig. 130 minuten op een enkellaags schijfje is erg zuinig – de complete set had in deze kwaliteit ook op drie dubbellaags discs gepast in plaats van de geleverde zeven. Dat geluid en beeld niet volledig synchroon zijn is storend, en ik had best het commentaarkanaal van Apted willen horen dat op de internationale uitgave van de films staat.
Het zou mooi zijn als er ooit nog eens een ultieme montage van de serie gemaakt wordt, waarbij de oude interviews in uitgebreide vorm de herhalingen voorkomen zonder dat het historisch perspectief verloren gaat. Dat kan echter pas als de serie af is, anders blijf je bezig. Voorlopig verheug ik me op 56UP, en hoop nog eens 63UP en 70UP te kunnen zien. Voor wie nog niet bekend is met deze films: geniet, dit is unieke televisie.
Aanvullende informatie:
7 * DVD5, speelduur 728 minuten
Regie: Michael Apted
Beeld: 4:3, 49Up 16:9 anamorf
Uitgave: Video/FilmExpress
Website: http://en.wikipedia.org/wiki/Up_series
