Nostalgie is een gevoel waar Russen nogal eens schijnen te lijden. Een melancholieke vorm van heimwee naar de streek van herkomst. De schrijver Andrei Gorchakov, die we volgen bij een studiereis die hem naar kuuroord in Toscane brengt, lijdt eraan; het object van zijn studie, de 18e eeuwse componist Sosnovsy had er last van, en met de zonderlinge man die Gorchakov in Italie ontmoet gaat het ook niet helemaal lekker. En dan hebben we het nog niet over de maker van deze sfeervolle, gestileerde film: Andrei Tarkovski.
Nostalghia was namelijk de eerste film die hij maakte buiten zijn vaderland, de Sowjet-Unie, waarnaar hij niet meer zou terugkeren. Na Italie trok Tarkovski naar Zweden, om zijn laatste film Het Offer te maken met de crew van Ingmar Bergman en niet veel later aan kanker te sterven in Parijs. Ook in Nostalghia staan offers centraal. Domenico, de vreemde man die zich eerder al eens jarenlang opsloot omdat hij zijn gezin wilde redden van het einde van de wereld, heeft zich nu ten doel gesteld de wereld te redden door met een brandende kaars door het dampende zwembad te lopen. Zelf kan hij dat niet doen, omdat hij met zijn reputatie van dorpsgek meteen afgevoerd zou worden. Domenico brengt zijn eigen offer en Andrei vervult de opdracht.
Filmmaken was voor Tarkovski in de eerste plaats een zoekproces. Verder van plat entertainment kun je niet komen. Eerder treed je als kijker binnen in een mystiek, poetisch universum, met beelden als traag verschuivende, donkere schilderijen, naast klassieke muziek veel stilte, zeer spaarzame dialogen en veel rookflarden. Wat hier verteld wordt is diep en universeel, zoveel is continu duidelijk. Tijdloos en niet van deze tijd, maar blijvend prachtig.
De goed geconserveerde film is gemaakt in het formaat 1:1.66. Dat is net iets smaller dan een breedbeeldtelevisie, en stelt de DVD-makers voor een dilemma. Bij Het Offer werd gekozen voor een anamorf breedbeeldformaat, waardoor aan de boven en onderkant van het beeld iets verloren gaat. Het mooist zou natuurlijk zijn een anamorf breedbeelformaat met smalle zwarte balken links en rechts, zodat het oorspronkelijke formaat optimaal weergegeven wordt. Maar dan zullen er wel weer apparaten automatisch aan het corrigeren slaan. Nostalghia is uitgebracht in een niet anamorfe mastering, gericht op het traditionele 4x3 televisieformaat. Nadeel hiervan is dat de ondertiteling zodanig geplaatst dat inzoomen geen optie is: dan verdwijnen ze uit beeld. Zwarte balken rondom dus, maar wel een mooie beeldkwaliteit, met weinig beschading. In de korte film die als bonus op de DVD staan de ondertitels beter. Andrey (dedicated to the memory of Andrey Tarkovsky) van Narine Mkrtchian en Arsen Azatian is een tamelijk vaag filmpje waarin sfeerbeelden in de stijl van Tarkovski gecombineerd worden met archiefopnamen van de grote regisseur.
Aanvullende informatie:
Italie, 1983
Speelduur: 125 minuten
Regie: Andrej Tarkovski
Scenario: Andrej Tarkovski & Tonino Guerra
Camera: Giuseppe Lanci
Montage: Erminia Marani
Muziek: Debussy, Verdi, Wagner
Productie RAI 2 & Sovinfilm Opera Film Produzione
Met: Oleg Jankovski, Erland Josephson, Domiziana Giordano, Patrizia Terreno
Extra: Andrey (dedicated to the memory of Andrey Tarkovsky) een korte film van 15 minuten van Narine Mkrtchian en Arsen Azatian
Beeld: 1:1,66, niet anamorf (4x3 frame)
Geluid: Dolby 2.0
Uitgave: Moskwood www.moskwood.nl
