De jonge Russische filmmaker Ilya Khrzhanovsky won vorig jaar bij Filmfestival Rotterdam een Tiger award voor zijn debuutfilm 4, waarin een verontrustend beeld geschetst wordt van de moderne mens. Zielloze stukken bedorven vlees zijn we, koopwaar, jankende honden, mislukte klonen, opgevreten broodpoppen. De tijd wordt verdreven met een sterk verhaal en een drinkgelag. Het script van Vladimir Sorokin werd op volstrekt originele wijze verfilmd tot een vervreemdend, onheilspellend sprookje.

Tegendraads is de film op vele fronten. Dat begint bij de structuur van het verhaal. De openingsscène is al meteen een knaller. Rondsnuffelende straathonden schrikken zich samen met ons lam, als een reusachtig apparaat plotseling luid hamerend loos gaat op het asfalt, waarna een lange rij sneeuwschuivers passeert.

De honden blijven de rest van de film vrijwel continu jammerend hoorbaar in een brij van mysterieuze geluiden die de beelden begeleid. We maken kort kennis met drie personen, een malafide vleeshandelaar, een pianostemmer en een prostitué, die elkaar vervolgens ontmoeten in een verder verlaten nachtcafé.

Na een redelijk flitsend begin zijn we een half uur lang getuige van het bizarre gesprek dat ze samen voeren, met als vierde persoon een barman die doorlopend rechtopstaand in slaap valt. Ze doen zich alle drie voor als iemand anders – de eigen werkelijkheid is niet interessant om iemand te boeien.

Het verhaal van de pianostemmer is het sterkst. Hij beweert met grote stelligheid dat er reeds lange tijd omvangrijke kloonprogramma’s plaatsvinden in Rusland. Er zijn hele dorpen bevolkt met halve en hele mislukkingen. Vier maal klonen werkt het best, zo is gebleken; vier is een belangrijk cijfer.

Dit onzinverhaal blijkt in de rest van het verhaal nog niet zo bezijden de (filmische) werkelijkheid. De prostitué gaat na een telefoontje op weg naar een dorpje dat zich in een onderwereld lijkt te bevinden, om er afscheid te nemen van haar juist overleden zus. Er blijken nog twee duplicaten van haar over, dus er waren er eerst vier. Het dorp wordt verder bewoond door tandeloze oude vrouwtjes, die brood kauwen om er poppen van te maken. De overleden zus kon prachtige gezichten boetseren, maar de hele voorraad wordt vernield door honden terwijl de mensen zich bezuipen in een beestachtig escalerend begrafenisritueel.

Khrzhanovsky heeft op unieke wijze vorm weten te geven aan een levensgevoel. Verveling, afstomping, druk om de eigen identiteit op te offeren om deel te kunnen nemen aan de dagelijkse ratrace van het moderne burgerleven. Met jeugdige woede en compromisloosheid worden alle conventies rigoureus terzijde geschoven. Het resultaat is een uiterst boeiende film die je als kijker twee uur op het puntje van je stoel brengt. De regisseur wist precies wat hij wilde, en filmde vier jaar lang om alles precies zo voor elkaar te krijgen.

In vele opzichten wordt de kijker stevig tegen de haren in gestreken. Het verhaal is verre van logisch, realistisch of eenduidig, en de beelden, in al hun pracht, vaak ook tamelijk ranzig. Lang niet alles is duidelijk, maar ik vind het altijd wel prikkelend als er iets te gissen blijft in een film. Deze film zoemt lang na in je hoofd. Één ding kan ik u voorspellen als u gaat kijken naar 4: zoiets hebt u nog nooit gezien, en vooral ook niet gehoord. Dat kan na ruim honderd jaar filmgeschiedenis nog van weinig films nieuwe films gezegd worden.


Aanvullende informatie:
Rusland, 2005
Speelduur: 125 minuten
Regie: Ilya Khrzhanovsky
Scenario: Vladimir Sorokin en Ilya Khrzhanovsky
Met: Shavkat Abdusalamov, Anatoli Adoskin, Alexei Khvostenko, Andrei Kudriashov, Yuri Laguta, Konstantin Murzenko, Sergei Shnurov, Irina Vovchenko en Marina Vovchenko
Beeld: 16:9 anamorf
Geluid: Dolby digital 2.0
Uitgave: Filmfreak