REVIEW

Hou de trein in het oog

Jan Luijsterburg | 23 februari 2006

De reeks Moderne Europese Klassieken van Homescreen en NRC Handelsblad wordt afgesloten met een bijdrage uit het voormalige Tsjechoslowakije. Hoewel er zware onderwerpen in behandeld worden als de tweede wereldoorlog, zelfmoord, seksueel onvermogen en een aanslag, is de toon van de film vederlicht en droog humoristisch. Dat maakt de film uit 1966 erg aangenaam om naar te kijken. Jirí Menzel won er een Oscar voor beste niet-Amerikaanse film mee.

Hou de trein in het oogHou de trein in het oog (Ostra sledované vlaky) is gemaakt aan de vooravond van de Praagse lente, de korte periode waarin er in Tsjechoslowakije even wat meer vrijheid was, die vervolgens weer wreed de kop ingedrukt werd door de Russische inval van 1968. De mild humoristische toon is kenmerkend voor veel Tsjechische films. Wellicht een cultuurspecifiek kenmerk, maar het is ook een middel om een serieuze boodschap op slinkse wijze te verpakken. Dit verhaal speelt bijvoorbeeld in de tweede wereldoorlog, maar de strekking ervan is goed toe te passen op de rol die de communistische onderdrukking jaren speelde in het land. Ook is de boodschap van het verhaal goed naar het heden te vertalen.

Centraal staat de sullige en kinderlijke Milos. Hij komt voort uit een geslacht van nietsnutten, en heeft ook zelf voornamelijk de ambitie zo weinig mogelijk te doen in het leven. Daarom gaat hij bij de spoorwegen werken als leerling stationchef. Kan hij, gehuld in uniform, een beetje met een spiegelei zwaaien terwijl de rest zich in het zweet werkt.

De oorlog is slechts onopvallend op de achtergrond aanwezig. De baas van Milos is een ware Casanova, nog opstandig bovendien. Bij wijze van erotisch spelletje stempelt hij de dijen en billen van zijn vriendin vol. Het genot krijgt nog een extra dimensie als haar moeder overal haar beklag doet, en daarbij de billen van haar dochter als bewijsmateriaal toont. Milos op zijn beurt is verliefd op een conductrice die af en toe langskomt. Seksueel wil het bij hem echter niet zo vlotten, wat hem totaal onverwacht tot een zelfmoordpoging brengt. Zo luchtig als het leven lijkt is het voor Milos blijkbaar niet. De oorlog wordt naar het eind toe wat beter merkbaar: er zijn treinen met lijken en munitie, en er wordt zelfs een verzetsaanslag beraamd. De kleine Milos komt zowaar tot een daad. Hij lijkt wel een martelaar, zoals dat in de termen van het hedendaagse terrorisme heet. Uiteindelijk heeft de film zowaar wat gemeen met het recente Paradise Now, waarin de motivatie achter zelfmoordaanslagen verklaard wordt.

Hou de trein in het oog is een heerlijke film door de voortdurende stroom van melancholieke en spottende grapjes, snel gemonteerd en prachtig gefotografeerd in sfeervolle grijstinten. Het absurdistische gedoe op een klein oud stationnetje doet nu en dan denken aan de film De wisselwachter van Jos Stelling. Het vlotte tempo en de lichte toon maken dat je lang niet in de gaten hebt dat hier een buitengewoon ernstige boodschap overgebracht wordt. Het volk steekt de kop in het zand terwijl het land naar de knoppen gaat. Luiheid en ijdelheid (een uniform) spelen daarbij een belangrijke rol. Optimistisch is de boodschap dat de kleine man uiteindelijk toch tot verzet komt, wat dan weer veelzeggend samenvalt met geluk in de liefde.

Hoewel de tand des tijds af en toe merkbaar is in de vorm van beeldbeschadigingen en kleine storingen in het geluid ziet de DVD er over het algemeen goed uit. Het klassieke zwart-wit heeft veel detail en is mooi in balans, waardoor de fraai gecomponeerde beelden tot hun recht komen. Duidelijk mag zijn dat dit geen ideaal schijfje is om de mogelijkheden van de homecinema-set te demonstreren. Wel om nog lang te kunnen genieten van een briljante klassieker: een film die ondanks haar leeftijd erg actueel gebleven is, en die zo rijk is dat je bij iedere kijkbeurt nieuwe dingen ontdekt.


Aanvullende informatie:
Tsjechoslowakije, 1966
Speelduur: 88 minuten
Regie: Jiøí Menzel
Met: Václav Neckár, Josef Somr, Vlastimil Brodský, Vladimír Valenta, Alois Vachek
Beeld: 4:3, zwart-wit
Geluid: mono
Uitgave: Homescreen / NRC Handelsblad 


EDITORS' CHOICE