Als epische film die een flinke lap geschiedenis bestrijkt past Siberiade in een rijtje als Novecento, Oorlog en vrede, Heimat en Il meglio gioventú. Driekwart eeuw passeert de revue aan de hand van drie generaties van twee families in een Siberisch boerendorp. Uitgegeven in een boxje met drie DVD’s, met naast de mooi gerestaureerde film een compleet schijfje bonusmateriaal.

Hoe lang de film nu eigenlijk precies duurt of zou moeten duren is een lastige kwestie. Uit de interviews met de betrokkenen bij het megaproject blijkt dat het oorspronkelijk om vier films gaat, met een gezamenlijke lengte van zes uur. Om de films praktisch vertoonbaar te maken zijn ze op verschillende wijzen ingekort tot een enkele, lange film. Op het internet is sprake van versies van 4.35 uur en een video van 206 minuten. Het doosje van de bekeken uitgave meldt een speelduur vermeldt van 275 minuten, overeenkomstig de informatie van producent RUSCICO: 136+139 minuten. Ik weet niet wat voor klok ze daar gebruikt hebben, maar bij mij stopt het tellertje op 100 respectievelijk 98 minuten.
De speelduur van films wordt wel vaker wat overdreven, maar er ruim een uur naast zitten is toch vrij extreem. Of je veel essentieels mist ten opzichte van de langere versies kan ik niet beoordelen. Het blijft een lange film, maar hij had in deze vorm technisch gezien best op één schijfje gepast.

Het is bepaald geen straf hem te bekijken. De film bestaat uit korte episoden, waarbij de sprongen in de tijd gemarkeerd worden met historisch beeldmateriaal uit de betreffende periode. Zoals vaak bij dit soort epische verhalen gaat alles eigenlijk te snel: je ziet de geschiedenis langs schieten in snippers, zonder een echte band op te kunnen bouwen met de personages. Voor je het weet zijn ze oud of dood. Hoe lang de film duurt maakt daarbij niet zoveel uit, de tijdversnelling blijft groot. Naar het eind toe zakt het tempo, om naar een dramatische ontknoping te werken.

Het verhaal gaat er eigenlijk over hoe de geschiedenis mensenlevens bepaalt. Dit wordt getoond aan de hand van drie generaties van twee families: de rijke Solomins en de arme Oestjoezhanins. Beiden hebben aan temperament geen gebrek. Wegens de beperkte communicatiemiddelen komen de politieke veranderingen vaak met vertraging door uit het westen, maar wel met een klap. Twee wereldoorlogen en de Russische revolutie van 1917 schudden de verhoudingen meerdere malen door elkaar, ook in het dorp.

In de tweede helft komt de nadruk op de oliewinning te liggen. Lang lijkt het boren vergeefs, en opteert de politiek voor een waterkrachtcentrale. Een conflict dat op spectaculaire wijze opgelost wordt. Afhankelijk van de politieke situatie van het moment domineert de ene familie de andere of andersom. De onderlinge gevoelens gaan van liefde tot blinde haat, tot moord aan toe. Een onmogelijke liefde vormt de rode draad in het lange verhaal, want ook Siberie heeft zijn Romeo’s en Julia’s, tragische helden. De plot is eigenlijk heel conventioneel. Dat de makers zich bij een dergelijke dure productie strikt de boodschap moesten uitdragen van de geldschieter, oftewel de staat, is goed merkbaar.

Overtuigen doet de film vooral door de cinematografische kwaliteiten. De beelden van het Siberische landschap zijn prachtig, sommige onvergetelijk, zoals die van de man die eindeloos bomen omhakt en zo de weg door het bos creeert die uiteindelijk de toegang tot de olie biedt, of het geploeter in de mist door de oliehoudende blubber. Kleuren en zwart-wit beelden worden daarbij afgewisseld, in schitterende beeldcomposities. Zelden werd een vlammenzee zo indrukwekkend gefilmd als aan het slot van Siberiade.

De film won de juryprijs van het filmfestival van Cannes in 1979, en vormde de springplank voor regisseur Andrej Michalkov-Kontsjalovski naar Hollywood, waar hij publieksfilms als The runaway train, Shy people en Duet for one maakte. Op de DVD met bonusmateriaal kijkt hij met veel nostalgie terug op de totstandkoming van Siberiade. De scenarioschrijver, componist, productie designer en de acteur Vitali Solomin doen hetzelfde vanuit hun eigen perspectief en herinnering.


Aanvullende gegevens:
Sowjet-Unie, 1978
Speelduur hoofdfilm: 198 minuten
Regie: Andrej Michalkov-Kontsjalovski
Scenario: Valentin Jezjov en Andrej Michalkov-Kontsjalovski
Productie: Mosfilm
Camera: Levan Paatatsjvili
Production designer: Aleksandr Adabasjan
Muziek: Edouard Artemjev
Met o.a.: Aleksandr Popatov, Leonid Pletsjakov, Volodja Levita, Nikita Michalkov, Irina Koeptjenko, Vladimir Samojlov, Vitali Solomin, Natalja Andrejtjenko
Beeld: 4:3
Geluid: Dolby digital 5.1
Taal: Russisch (origineel), Engels, Frans
Ondertitels: veel talen, waaronder Nederlands
Uitgave: Moskwood Media