De muziekgeschiedenis wordt vaak behandeld in stromingen. Minstens zo interessant zijn de eenlingen die zich nergens iets van aantrekken en in afzondering een geheel eigen universum optrekken. Jakob van Domselaer (1890-1960) was er zo een. Bevriend met Piet Mondraan, paste hij de ideeën van de Stijlbeweging toe in de muziek, met uniek resultaat. 

Victor Nieuwenhuijs en Maartje Seyferth maakten een filmportret van de componist dat in 2007 werd uitgezonden in het VPRO muziekprogramma Vrije geluiden en nu is uitgebracht op DVD. De affiniteit van Nieuwenhuis met de componist ligt voor de hand, want van Domselaer is zijn grootvader. 

Het uit de vergetelheid halen van de mede door publiciteitsschuwheid onbekend gebleven componist is vooral op het conto te schrijven van pianist Kees Wieringa, die het oeuvre in 1985 uit de archieven van het Nederlands Muziek Instituut opdiepte en in 1994 een CD uitbracht met de Proeven van Stijlkunst (1913-1917) en Sonate Nr. 9 (1924). Wieringa werkte veel samen met Simeon ten Holt, leerling en plaatsgenoot van van Domselaer in het kunstenaarsdorp Bergen. Logisch dat Wieringa en ten Holt belangrijke sprekers zijn in de film. 

Veel aandacht gaat naar de Proeven van Stijlkunst, het in veel opzichten extreme stuk dat gezien wordt als een letterlijke verklanking van de uitgangspunten van De Stijl en het genootschap De Nieuwe Kring. Letterlijk rechtlijnig, compromisloos en wars van zaken als expressie en emotie, klinkt het stuk nog altijd vernieuwend. Veel van de ideeën bleken hun tijd ver vooruit. Ze klinken nu als een voorbode van componisten als John Cage en Karlheinz Stockhausen. Het negende en laatste deel klinkt met schil dissonante gehamerde klankclusters als het eindstation dat het ook voor van Domselaer bleek te zijn. Verder gaan dan dit, dat kan niet.

Wieringa betoogt in woord en muziek dat de latere werken, tal van sonates, suites en variaties voor piano, twee pianoconcerten en een symfonie, op het eerste gezicht wel minder extreem lijken, maar onder de oppervlakte net zo compromisloos zijn als de Proeven.

Als extra is er op de DVD een wonderlijke concertregistratie bijgevoegd van een de Proeven van Stijlkunst, gemaakt in de Ruïnekerk van Bergen, natuurlijk gespeeld door Kees Wieringa. Het concert lijkt vastgelegd met één camera die traag door de ruimte beweegt, afgewisseld door shots van het publiek dat hier en daar een zeer afwezige indruk maakt. Simeon ten Holt zien we tijdens de tergend spannende slotakkoorden doodleuk een praatje met iemand maken, pal achter de pianist. Heel wonderlijk.

Hoewel deze DVD de relatieve onbekendheid van Jakob van Domselaer niet ongedaan zal maken is het belangrijk hij er is. Deze muziek verdient het om gespeeld en gehoord te blijven worden.

Aanvullende informatie:

Nederland, 2006
Speelduur: 50 minuten
Regie, productie, scenario, camera en geluid: Victor Nieuwenhuijs en Maartje Seyferth
Muziek: Jakob van Domselaer
Productiebedrijf: Moskito Film
Extra: Concertregistratie Proeven van Stijlkunst door Kees Wieringa, regie Piet Hein Laout, 1988, 35 minuten
Beeldformaat: 4:3
Label: Do Records
Distributie: de Filmfreak

Bekijk hier een voorproefje van de film.