Op deze weliswaar zonovergoten maar desalniettemin koele zaterdag ben ik op weg naar een plaatopname of liever gezegd SACD opname. Op voorspraak van Giap Tan en Rick Paap ben ik door de twee mannen achter het audiofiele label NorthWest Classics, Ted Diehl en Oscar Meijer, uitgenodigd om de laatste dag van een in totaal drie dagen durende opnamesessie bij te wonen. Rijdend over de snelweg vraag ik me af wat ik aan zal treffen in de kerk van de doopsgezinde gemeente van Deventer waar deze recording plaats zal vinden. Vooraf heb ik even op internet gekeken naar de sites van zowel NorthWest Classics als van het moederbedrijf Kompas CD Multimedia BV. De beide heren die ik vandaag zal ontmoeten houden zich met veel meer activiteiten bezig dan het opnemen, produceren, ‘editen’ en op de markt brengen van tweekanaal hybride SACD’s. Zo waren zij leverancier en medeontwikkelaar van drie geavanceerde SACD opnamesystemen voor Philips Electronics. Ook waren ze de eersten die in Europa testten en opnamen maakten met 96 kHz 24 bit en 192 kHz 24 bit. Andere op hun site genoemde activiteiten zijn project management en audio hardware consultancy & implementation.
Mijn eerste doel ligt echter wat dichter bij huis. In Geldermalsen tref ik genoemde Rick Paap van Dynamic Solutions. Hij is bij het project betrokken als leverancier van het monitor systeem dat gebruikt wordt. Ontwerper en bouwer van de intern met Nirvana bekabelde Master Three monitor luidsprekers en importeur van de in dit systeem gebruikte luidsprekerkabels van Nirvana en interlinks van Sign. Verder is hij mededistributeur van het Deense merk GamuT waarvan hier de M250 mono eindversterkers ingezet worden. Veel tijd om het, op een steenworp afstand van het andere mij wel bekende pand gelegen, nieuwe onderkomen te bezichtigen heb ik niet want we moeten snel door naar Deventer.
De kerk vormt één geheel met, en is slechts te bereiken via, een aan de Brink op nummer 89 gelegen woning, het Pennickhuis, waarvan de gevel fraai gerestaureerd is. Wanneer we aangebeld hebben komt Oscar de deur openen. Hij heeft niet veel tijd voor ons want de twee muzikanten hebben net aangegeven dat zij weer willen gaan spelen. We lopen door de oude patricierswoning, er gaat een deur open en plotseling staan we achter in een kerkruimte. Hout alom en ik moet onwillekeurig denken aan de laatste cd van Ry Cooder die in Havanna opgenomen is in een opnamestudio opgetrokken uit tropische houtsoorten. We lopen langs de achterste banken langs en vervolgens via de zijkant naar voren. Na enkele meters zie ik de twee hoog boven de muzikanten aan lange armen bevestigde slanke microfoons. Wanneer ik mijn blik laat zakken zie ik op de plek waar normaliter de eerste zes rijen met banken zich bevinden achter de fortepiano de slanke gedaante van de Italiaan Sergio Ciomei. Ingewijden zullen in hem de begeleider van Cecilia Bartoli herkennen. Naast hem, staand op een verhoging zijn eveneens slanke maar kleinere landgenoot; de violist Fabrizio Cipriani. Aan beiden is te zien dat de adrenaline hen op dit moment door de aderen raast. Onwillekeurig maak ik me zo klein mogelijk en versnel ik mijn pas om de afleiding zo minimaal mogelijk te laten zijn. In de gauwigheid zie ik nog wel aan de zijkant op een tafeltje een klein mengpaneel en de dCs 904 A/D converter. Kabels en snoeren verdwijnen naast de kansel door een deur in een kamertje waar zich, zo blijkt later, de computer met harddisk zich bevindt waarin al het materiaal opgeslagen wordt. Voor de DSD opname wordt gebruik gemaakt van het door het Zwitserse Merging Technologies uitgebrachte Pyramix opnamesysteem.
Wij stappen door de deur aan de andere kant van de kansel en ik word begroet door het gesnuffel van de blonde bouvier van producer en opnameleider Ted Diehl. Zijn baas en ik schudden elkaar de hand waarna ik doorloop naar de andere man in de ruimte. Dit blijkt de pianostemmer te zijn. Later wordt mij uitgelegd dat er gespeeld wordt op historische instrumenten die zeer gevoelig zijn voor luchttemperatuur en vochtigheidsgraad. De stemmer moet dan ook steeds vlak voordat er opgenomen gaat worden het instrument opnieuw tunen. Oscar staat nog niet in de ruimte of ik hoor de muzikanten alweer spelen. Oscar en Ted zitten aan een grote houten tafel waarop een klein mengpaneel met ingebouwd microfoontje, koptelefoonversterkers voor de twee AKG hoofdtelefoons, een toetsenbord, een dCs 954 D/A converter en een met de opname meelopende DAT recorder van Panasonic ten behoeve van het ‘editen’ een plaats gevonden hebben. Op een stoel links van Oscar staat nog een monitor. De muziekinstallatie staat recht tegenover de tafel en laat de muziek uit de aangrenzende ruimte mooi tot zijn recht komen.Zelf gewend om te denken in termen van werktijden met onderbrekingen voor eten, koffiepauzes etc. kom ik er al snel achter dat in deze situatie de musici bepalen wanneer er opgenomen wordt. Tijdens een volgende pauze stapt Giap Tan van Audionord Europe binnen. Ik ken hem met name als de importeur van Magnapan en GamuT maar hij blijkt daarnaast ook in de opnamewereld zijn sporen verdiend te hebben. Van de pauze wordt gebruik gemaakt om de kerk in te lopen, foto’s te maken, met de musici kennis te maken en wat informatie te verzamelen over de gebruikte fortepiano.
Het blijkt dat dit het tweede instrument is. Het eerste instrument heeft het als gevolg van de niet optimale klimatologische situatie in de kerk gisteren begeven en er moest voor vandaag dus snel een ander instrument gevonden worden. Ted, die zelf eerst in Boston en later aan het Sweelinck conservatorium in Amsterdam bij Gustav Leonhardt klavecimbel gestudeerd heeft, vertelt me dat het eerste instrument stamde uit 1780 terwijl het exemplaar van vandaag gebouwd is in 1815. Deze is ook gesigneerd. Er zijn duidelijke klankverschillen waar te nemen tussen beide instrumenten. Deze heeft rijkere boventonen. Enerzijds komt dit voort uit de zwaardere kast, anderzijds heeft dit instrument geen twee maar drie snaren per toon waarbij in de nieuwere fortepiano de drie snaren een gelijke lengte hebben. Op mijn vraag of het niet bezwaarlijk is om voor één en dezelfde CD gebruik te moeten maken van twee klankmatig verschillende instrumenten antwoordt hij ontkennend. Deze CD, die in april uitkomt, is de eerste uit een serie van zeven CD’s met daarop de complete viool sonates van Wolfgang Amadeus Mozart en het ligt in de bedoeling om voor deze CD’s juist gebruik te maken van zowel vroegere als latere fortepiano’s. Vandaag worden opgenomen de sonate in e klein KV 304 en 12 variaties in G groot; űber das Franzosische Lied ‘La Bergère Célimène KV 374a.
Na de onderbreking gaat iedereen terug naar de monitorruimte terwijl de musici zich in gaan spelen. Zelf blijf ik nog even staan luisteren terwijl ik naar de microfoonopstelling kijk. Oscar heeft daar de eerste ochtend circa twee uur aan besteed. De Sonodore omnidirectionele microfoons zijn ontworpen en gebouwd door Rens Heijnis die eveneens verantwoordelijk is voor de mengtafel en de remote control. Ik geniet nog even van het geluid waarbij me de deken opvalt die onder de verhoging ligt waar de violist op staat. Later vertelt Oscar me dat zonder de deken de bewegingen van de violist de houten vloerdelen van de kerk zouden laten kraken. Terug in de monitorruimte valt me het verschil in geluid ineens op. Later, wanneer de opname beëindigd is en het signaal niet langer eerst de hoofdtelefoonversterkers behoeft te passeren klinkt het geluid uit de Masters een klasse beter.
Gedurende de opnames heeft Ted al regelmatig aantekeningen gemaakt op een blocnote en wanneer de muzikanten met Giap Tan richting Baarn afgereisd zijn beginnen Ted en Oscar aan het ‘editen’ van het eerste deel. Morgen wil men namelijk vast een stuk klaar hebben om te laten horen aan de musici en aan een aantal sponsors van dit gebeuren. Ted zet zich aan de DAT recorder en beluistert via de hoofdtelefoon de diverse takes waarbij hij zijn aantekeningen raadpleegt en aantekeningen maakt op bladmuziek van de uitgevoerde werken. Hij doet dat op een wijze die eerder doet denken aan een muzikant (en af en toe een dirigent) dan aan een producent. De muzikanten spelen iedere versie toch weer net iets anders waarbij sterke en minder sterke stukken afgewisseld worden. Ted beoordeelt welke stukken uit de diverse takes voor de uiteindelijke versie gebruikt kunnen worden en Oscar zal deze stukken aan elkaar plakken.
Zodra Ted wat bladen doorgeschoven heeft naar Oscar legt deze mij uit hoe hij te werk gaat met het samenvoegen van fragmenten. Ik krijg een hoofdtelefoon en we kunnen gelijktijdig de takes horen die opgenomen zijn op de harddisk van de computer. Tegelijkertijd zie ik op het beeldscherm de beide geluidssignalen gevisualiseerd. Aan de hand van Ted’s aantekeningen op de notenbalk bepaalt Oscar het moment waarop de las moet komen en dan wordt het zaak om een zo fraai mogelijke overgang te maken. Als hij me vervolgens vertelt waar hij dan op let valt mij op dat hij rekening houdt met aspecten als klankkleur, timbre, de kracht van de aanzet van het instrument, hoorbare ademhaling etc. Het blijkt dat niet alleen Ted, maar ook Oscar gestudeerd heeft aan een conservatorium; muziekregistratie en klassieke piano bij Jan Wolffs aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Terwijl hij me stap voor stap meeneemt door me te vertellen wat hij hoort en hoe hij ingrijpt herken ik wat hij bedoelt en groeit mijn bewondering voor deze ‘opnametechnicus’ die na een dag van hard werken nog de concentratie op kan brengen voor dit uiterst minutieuze werk. Korte en lange ‘fades’, zoeken waar te beginnen en waar op te houden en dat 400 tot 500 maal per CD.
Het is al laat wanneer Rick en ik de Dynamic Solutions apparatuur in de auto laden en terugrijden naar Geldermalsen. Onderweg praten we na over deze dag en we constateren dat we beiden een andere blik hebben gekregen op het opnameproces dat de basis vormt voor (SA)CD en op de mensen die daar mee bezig zijn. Niet alleen de musici zijn in dit geval sensitieve kunstenaars. Zo langzamerhand begin ik toch wel erg benieuwd te worden naar door deze gedreven vaklui gemaakte opnames en wanneer Rick voorstelt om in zijn nieuwe pand nog even naar een SACD van NorthWest Classics te luisteren aarzel ik geen moment en stem van harte in. ‘Buenos Aires’ van marimba quartet Carrefour en bandoneon speler Per Arne Glorvigen verdwijnt in de lade van de Philips 963 speler en even later geniet ik van de klanken die vrijkomen uit de Master Four weergevers. Heerlijk meeslepend en werkelijk prachtig geregistreerd. Om de vandaag opgenomen Mozart SACD te kunnen beluisteren zal ik nog wat langer geduld moeten hebben.
