Er zijn nu enkele weken verstreken sinds mijn DAC het plotseling af liet weten en ik gedwongen werd na te denken over reparatie dan wel vervanging van de Rotel RDP980. En nog steeds ben ik er niet helemaal uit. De Rotel heeft inmiddels zijn weg terug naar de importeur gevonden en ik wacht op een prijsopgave. Naarmate er meer tijd verstrijkt gaat mijn meningsvormingsproces ook verder. Voor mezelf zet ik steeds opnieuw de zaken op een rijtje terwijl ik van alle kanten informatie en goed bedoelde raad toegespeeld krijg. Meestal heb ik me de adviezen zelf al wel kunnen bedenken maar het blijft leuk om te ervaren dat mensen die dezelfde passie delen zo met je meedenken.
Nog steeds zijn er meerdere opties. De eerste, reparatie van de RDP980, is waarschijnlijk alleen een theoretische optie. Hoewel ik nog geen indicatie heb van wat een reparatie me zou gaan kosten schat ik momenteel in dat die reparatiekosten waarschijnlijk niet ver af zullen liggen van de huidige marktwaarde van het apparaat. Daarmee is reparatie dan eigenlijk niet langer interessant als alternatief. De overblijvende opties hebben alle te maken met de aanschaf van een nieuw apparaat. De vraag is alleen; wat voor soort apparaat.
Ik kan kiezen voor een andere DAC. Daarmee dient zich echter meteen de volgende vraag aan; welke DAC dan wel. Er zijn enorm veel alternatieven en op grond van welke criteria moet je een keus maken? Moet je kiezen voor de meest geavanceerde techniek zodat je ook naar de toekomst toe, voor zover dat mogelijk is in het digitale tijdperk, “safe” zit? Mijn ratio vindt van wel. Dan kom je al snel uit bij 24/192. Een DAC die dan nog vrij vers in mijn auditieve geheugen zit is de North Star M192. Zeer muzikaal en qua klank neigend naar analoog maar in mijn systeem niet zorgend voor dat “erbij zijn” gevoel. Alternatieven hebben een veel hoger prijskaartje. Of moet ik qua techniek een stapje lager en kiezen voor een DAC die 24/96 aankan. Daarmee blijft ook de link naar DVD-A open, voor zover dat al interessant is. Uit eigen ervaring weet ik dat de CEC DX51 zeer fraai klinkt, maar dan vooral wanneer het via de Superlink verbonden is met het CEC loopwerk. En die combinatie is ook vrij kostbaar. Of moet ik kiezen voor een 20 bit DAC met daarin bijvoorbeeld een omzetter die al in meerdere ontwerpen bewezen heeft over klankmatig uitstekende kwaliteiten te beschikken. Een chip die dan zeker in aanmerking komt is de PCM63P-k van Burr Brown. Onder andere merken als Rotel, Copland, PS Audio en Monarchy Audio maken er veelvuldig gebruik van.
Daarmee ben ik dan aangekomen bij een tweede criterium op grond waarvan ik een DAC uit kan kiezen; de klankmatige kwaliteit. Dit sluit aan bij mijn gevoel dat zegt; is het luisteren naar muziek niet juist een kwestie van gevoel? Jawel, antwoordt dan mijn ratio, dat is het zeker en juist om dat gevoel in de toekomst nog beter van dienst te kunnen zijn moet je kiezen voor een techniek die een link openhoudt naar de te verwachten toekomstige ontwikkelingen en, belangrijker nog, klankmatige verbeteringen in het digitale domein. Het aloude dilemma; ratio versus emotie. En, misschien in het verlengde daarvan; toekomst versus heden.
Het digitale heden is een mengeling van 16 bit, 18 bit, 20 bit en 24 bit al dan niet compleet met up- en oversampling. Getallen als 44.1, 48, 96 en nu weer 192 vliegen om je oren. Met formaten als minidisc, cd, dad, dat, en cd-r. De digitale toekomst houdt eveneens een veelheid aan opties in. Daartoe zullen waarschijnlijk - of moet ik zeggen misschien - cd, dvd-a, het “backwards compatible” formaat sacd en wie weet wat voor nieuw te ontwikkelen formaten nog meer toe behoren. Er is zelfs al een digitaal verleden met o.a. cd-i en, kom hoe heette dat andere “backwards compatible” systeem met die digitale cassettebandjes ook al weer; was het niet dcc? Ach ja, het verleden met…….
Inderdaad; met analoge zwarte schijven. Oude rollen en wasplaten, 78 toeren, gevolgd door 33 1/3 en 45 toeren vinyl. En dan het heden met 33 1/3, en 45. Om maar niet te spreken van de nabije toekomst met die betrouwbare 33 1/3 en 45. En dan heb ik het nog niet eens over de volgende eeuw. Met nog steeds z’n 33 1/3 en z’n 45. Het zou bijna saai zijn als het niet zo mooi was, is en blijft. Daarmee ga ik keer op keer analoog uit mijn dak. Misschien is dat een optie; uit mijn dak of liever; Uit! Mijn DAC. Ja, waarom eigenlijk niet?
Waarom eigenlijk niet? Omdat inmiddels het medium cd zo ver ontwikkeld is dat het eveneens voor muzikaal genot kan zorgen. Ik wil van de vele cd’s die ik bezit blijven genieten dus moet er een nieuwe DAC komen. En het probleem van emotie versus ratio? Wanneer ik aan het digitale domein denk dringt zich steeds zo’n zinnetje aan me op dat ik regelmatig op mijn autoradio hoor; “ Let op! In het verleden behaalde rendementen bieden geen garanties voor de toekomst”. Zelfs mijn ratio moet toegeven dat er op dat gebied, in schrijnende tegenstelling tot de ontwikkeling die zich in het analoge domein voorgedaan heeft, geen sprake is van een logische opeenvolging van stappen waarbij iedere nieuwe stap voortbouwt op de vorige. Ook al repliceert hij direct dat een vergelijkbare ontwikkeling binnen het digitale domein niet mogelijk is, hij moet toegeven dat het analoge alternatief daarmee een krachtige troef in handen heeft.
Vanuit die constatering kan ik dus eigenlijk maar een ding doen en dat is luisteren. Niet verder nadenken over mogelijke ontwikkelingen maar mijn oren open zetten. Luisteren naar een X aantal DAC’s en me steeds opnieuw de vraag stellen wat het geluid me doet. De momenteel veel ingezette DAC is de reeds bekende CEC DX 51. Luisterperiodes met deze DAC worden afgewisseld met dagen waarin een DAC van Nederlandse bodem met de naam DAC 1 van de fabrikant Tribute centraal staat. Op korte termijn volgende kandidaten zijn onder andere de Monarchy Audio M22C en de model 3 van North Star. Met deze laatste DAC komt overigens ook model 4 mee; een upsampler (24/96) annex anti jitter device. Dit apparaat zal ik dus niet alleen gaan combineren met de model 3 maar tevens met de andere genoemde DAC’s. In een later stadium liggen nog een “two box” buizen DAC van Audion en enkele nog niet met zekerheid te noemen andere kandidaten in het verschiet. De komende maanden zal het begrip luisteren naar muziek voor mij dus voornamelijk neerkomen op het technisch luisteren naar de prestaties die de diverse DAC’s, al dan niet in combinatie met upsampler / anti jitter box, in mijn systeem neer zullen zetten. Hopelijk zal ik daarna een beslissing kunnen nemen om vervolgens weer aan het echte genieten van muziek via de digitale keten toe te komen.
Maar, hoor ik U denken, er zijn natuurlijk ook nog andere alternatieven dan de aanschaf van een DAC denkbaar. Natuurlijk; ik kan ook kiezen voor een “one box” ontwerp en daarmee mijn Rotel RDD980 drive overbodig maken. Maar dan begint de redenering eigenlijk weer van voren af aan. Moet ik dan voor een cd speler kiezen of toch maar liever voor een sacd speler, of misschien zelfs voor een dvd-a speler. En ik kan natuurlijk ook wachten op een speler die zowel cd als sacd en dvd-a afspeelt. Zo’n speler zal ongetwijfeld het levenslicht gaan zien maar hoe lang duurt dat nog en hoe is dan de kwaliteit van de eerste generatie spelers? En loop ik niet alsnog de kans dat ik tijdens het wachten er achter kom dat uiteindelijk alleen de cd overblijft of, erger nog, er een nieuw formaat de kop opsteekt? AAARRRRRGGGGHHHHHH!!
Nee, mijn besluit staat vast. Ik ga de geplande DAC’s in mijn systeem opnemen en op hun merites beoordelen. U vraagt zich af hoe ik die periode door zal komen als ik nog slechts beoordelend naar muziek kan luisteren? Normaal gesproken duurt een fase waarin ik een component beoordeel ten behoeve van een te schrijven recensie inderdaad slechts enkele weken waarna ik weer van het geluid van mijn eigen vertrouwde installatie kan genieten. Ditmaal zal het maanden duren waarin ik niet terug kan keren naar mijn digitale referentie. Inderdaad; naar mijn digitale referentie. Maar gelukkig beschik ik daarnaast nog over een analoge referentie en die blijft onveranderd. En die analoge referentie is nog steeds de referentie wanneer het om mijn persoonlijke muzikale genot gaat. Dus ook nu ik nog niet uit mijn DAC ben, ga ik gewoon dagelijks uit mijn DAK!
