Krijtenberg Sound & Vision is wellicht één van de oudste dealers in Nederland van het befaamde Schotse merk Linn. Een uitnodiging om een show met Linn apparatuur bij te wonen zo medio januari in Amstelveen is daarmee een must voor HIFI.NL. Waar anders dan bij dit soort gelegenheden tref je drie verschillende Linn productlijnen speelklaar naast elkaar opgesteld: Majik, Selekt en Klimax. En ontmoet je Gilad Tiefenbrun, de CEO van Linn. EN leer je waar de verschillen zitten tussen Linn en het overgrote deel van de audio-industrie.
In het prachtige pand van Co van der Horst treffen we de gebroeders Krijtenberg aan op de eerste verdieping waar hun eigen showroom is gevestigd. Als gestaag de bezoekers binnengedruppeld zijn, is het tijd om samen met de heren de opstellingen langs te gaan en te gaan luisteren.
Linn Selekt passief en actief
Voor het eerste deel staat Linn Selekt in de spotlights. Aanwezig een Selekt DSM netwerkspeler/versterker waar passieve Linn 150 luidsprekers aan gekoppeld zijn. Hier gaat Marcel Krijtenberg in stappen mee laten horen hoe je een Linn systeem steeds weer kunt upgraden naar een hoger niveau, zonder ook maar een deel van je oorspronkelijke investering in te hoeven leveren.
Onder de klanken van Haevn met de track ‘Promise’ van hun album ‘The Walking’ nemen we waar welke kracht zelfs in de kleine vloerstaande 150 modellen schuilt. Er moet een flinke, open ruimte volgespeeld worden en dat is voor Linn geen enkele belemmering. De eerste stap die gezet wordt naar een verbetering van een toch al goede weergave is niet langer werken met één eindversterker module in de Selekt DSM maar drie stuks, zodat elke weergever in de 150 zijn eigen versterker ter beschikking heeft.
Een stap die overigens met elke Selekt DSM mogelijk is zonder technische ingreep anders dan een insteekmodule plaatsen en het apparaat configureren. Nu we dus wel met zes aders in een luidsprekerkabel moeten werken, neemt helderheid toe in de weergave, gaan de lage tonen minstens zo diep, ik denk zelfs verder en beter gecontroleerd. Muziek wordt niet anders, de waarneming daarentegen is intenser met meer diepgang.
Een stap verder, straks zal ik toelichten wat er precies is gedaan, is het gebruiken van Linn 150 luidsprekers en dan het wisselfilter in de 150 overslaan. De drie eindversterkermodules in de Selekt DSM gaan werken met een in softwarematig elektronisch cross-over dat het passieve cross-over in de 150 vervangt. Op die manier krijgt elke driver precies dat deel van het frequentiegebied aangeleverd waar hij voor gemaakt is.
Gespeeld wordt nog steeds dezelfde track muziek en weer is waar te nemen dat de lage tonen een grotere mate van definitie naar voren brengen. Een meer direct geluid met fijnmaziger microdetails is voor iedere aanwezige hoorbaar gemaakt. Gilad Tiefenbrun legt uit dat het weghalen van passieve scheidingsfilters uit de signaalweg bijdraagt aan het verminderen van vervorming. Actief filteren met software voorkomt timingsfouten tussen de drivers waarmee een meer fase correct stereobeeld ontstaat. Dat elke driver precies datgene toegeleverd krijgt waar hij voor gemaakt is en dat tussen de drivers onderling geen enkele elektrische energie-uitwisseling meer mogelijk is, vormt een groot voordeel. Ook is er een veel kleiner verlies van energie dat normaal gesproken door het passieve filter opgenomen wordt. Grotere dynamiek dus. Linn noemt het in deze vorm een actief systeem.
Wat is Linn actief?
Enige uitleg is denk ik wel op zijn plaats laat Gilad weten. Over actief ontstaat vaak wat verwarring. Wat de audiofabrikanten over het algemeen actief noemen, is een systeem waarbij in de luidspreker versterkers, een cross-over en drivers zijn gemonteerd. Een dergelijke luidspreker heeft dus netspanning nodig om te kunnen werken. Soms gebruikt men één versterker en een passief cross-over tussen versterker en drivers, soms zit een passief cross-over aan de ingang van de luidspreker en is er voor elke driver een eindtrap ingebouwd. De tweede oplossing is meestal de betere van de twee.
Linn lost het anders op. Met de Selekt als voorbeeld zagen we één eindtrap naar een 150. Daarna drie eindtrappen naar de tri-amp aansluiting van de 150. Door de woofer te demonteren van een 150 kun je de aansluitingen van de drivers, die normaliter via het scheidingsfilter lopen, rechtstreeks prikken op de ingangsterminals. Je slaat het hele scheidingsfilter over.
Dat men bij Krijtenberg luidsprekers wisselde had simpelweg te maken met de demo, immers een 150 neerzetten met een wisselfilter in werking en omruilen voor een 150 waar het wisselfilter in is gepasseerd, is handiger dan en public woofers uit een kast schroeven.
Terug naar het principe. Nu er geen wisselfilter in de luidspreker zit, is het zaak met de software die in een Selekt DSM zit te regelen dat de drie aanwezige versterkers elk het juiste deel van het frequentiegebied toebedeeld krijgen en daarmee dus ook de drivers in de 150.
De software die in het configuratieprogramma van Linn zit voorziet daarin voor elke specifieke toepassing, uiteraard toegesneden op gebruikte DSM en luidsprekers, een proces dat geautomatiseerd verloopt. De DSM configureert daarna zichzelf. Een kwestie van minuten, meer niet. Dit is de oplossing die Linn benoemt als actief. Geen netsnoeren in de luidsprekers, in de DSM zitten alle versterkers en het elektronisch scheidingsfilter.
De gedachte achter Linn
De manier waarop Linn de upgrade van passief naar actief heeft geregeld is uniek. Het is een deel van de filosofie van Linn, je investering uit kunnen bouwen zonder verlies te lijden. Door modulaire en toekomstgerichte opbouw van Linn apparatuur kun je meegroeien met ontwikkelingen. Slechts beperkt door rekenkracht die nodig is voor steeds geavan-ceerdere software. Net als bij computers. Kenmerkend hiervoor is dat een Klimax DS uit 2007 nog steeds werkt en wordt ondersteund. Zelfs te updaten is naar Organik dac architectuur als u dat wilt. Linn blijft aan de andere kant dicht bij zijn roots, want met de 150 in actieve vorm draaien we op een Linn Selekt LP12 nog even een LP met John Mayer’s muziek. ‘Neon’ live in Los Angeles. En streamen ‘The Unforgiven’ uitgevoerd door ‘Moses Sumney’.
Gilad vertelt ondertussen dat hij bij zijn aantreden bij Linn de filosofie van vader Ivor Tiefenbrun is gaan uitbouwen. Van mechanica naar elektronica. Toen Linn in 2007 uitkwam met de Klimax DS werden ze voor gek verklaard. Een apparaat dat een FLAC en een WAV-file kon afspelen, wat een onzin, daar was CD toch voor? Maar Linn adepten kochten het ding en langzaam maar zeker is het uitgebouwd tot een volwassen streaming platform, te besturen met iOS of Android voor alle formaten en alle diensten. Met een personeelsbestand van 175 mensen, waarvan er 45 in Research & Development werken, is Linn in staat in eigen huis te ontwerpen en te vervaardigen, van metaalbewerking tot elektronica en software. Alles wordt in de eigen fabriek in Schotland gemaakt. Met telkens weer de gedachte dat een toekomstige ontwikkeling ook moet kunnen passen in apparatuur van gisteren. De Klimax DS is daar het ultieme voorbeeld van. Insteekkaarten met Standaard DAC, Katalyst DAC of Organik DAC. Versterkermodules. Betere voedingen. Datzelfde is aan de hand met de in 2018 geïntroduceerde Selekt DSM met Exakt software daarin draaiend.
Linn streeft ernaar elke twee jaar een belangrijke upgrade te introduceren. Dat kan van alles zijn, een PSU, software, een DAC enzovoort. Als modules echt vervangen moeten worden in het basis apparaat, dan zorgt Linn voor een gunstige trade-in via zijn dealers. Voor een niet Linn klant wellicht ten overvloede een klein stukje informatie: een DS is een streamer, een DSM is een streamer met voor- en/of eindversterker functionaliteit ingebouwd. Ik vroeg mij dat bijvoorbeeld af, wat is het verschil tussen DS en DSM.
Van Klimax 360 tot Majik
Kers op de taart is het beluisteren van een compleet Klimax 360 Exakt systeem met Organik DAC technologie. Hier zien we wel actieve luidsprekers met een netsnoer. Voor de 360 Exakt koos Linn ervoor versterkers, dacs en cross-over in de luidsprekers te bouwen. Eén enkele draad gaat van de Klimax DSM naar de 360 luidspreker, de zogenaamde Exakt Link. In de afgesloten luisterruimte van Krijtenberg Sound & Vision wordt ondanks de groep mensen die aanwezig is, toch een goede demo gegeven van zowel de streaming mogelijkheden als van een Linn Sondek Klimax LP12.
Geluisterd wordt naar Trevor Horn’s ‘Echoes’ op zijn LP ‘Steppin out’, samen uitgevoerd met Seal, een oude Beatles uitgave van ‘Abbey Road’ en naar Fourplay met ‘Bali run’. Het toverwoord met 360 Exakt is natuurlijkheid tot op een ultiem niveau. Iets dat u zelf moet gaan beleven bij Krijtenberg Sound & Vision op een rustig moment. Ongestoord en met veel minder mensen in de luisterruimte.
We verhuizen naar een ander deel van de winkel, lekker gaan zitten op de meubels waar Co van der Horst zijn handel van heeft. Hier staat een kleine Linn opstelling, een Majik streamer/dac/versterker en een tweetal 119 monitor luidsprekers. Waar uiteraard een Majik LP12 platenspeler naast staat.
Een heel andere klasse dan een Klimax 360, de 119 luidsprekers zijn 3.000 euro per set, in combinatie met deze Majik kost het geheel 7.100 euro. Heerlijk weer eens een LP te horen van Kate Bush, haar ‘Moving’ schalt door de winkel. Waarna op verzoek ook de track van Fourplay nog eens langskomt.
Zelfs een 119 met Majik ziet kans een groot stereobeeld neer te zetten. Al is het in een heel grote ruimte, zonder zijwanden, met een golfplaatplafond. Niet ideaal. Ook het heerlijke Space Optimization van Linn is niet ingesteld. Dat het laag verbluffend is, in hoeveelheid en controle voor een luidspreker van dit formaat, heeft niemand verwacht. De set speelt zo gemakkelijk dat zelfs na een demo met een Klimax 360 je de neiging krijgt om de 119 luidsprekers met een Majik gelijk onder de arm mee naar huis te nemen.
Linn forever, forever Linn
Tijd om de bezoekers van Krijtenberg Sound & Vision achter te laten in de luisterruimtes. Uit de geanimeerde gesprekken blijkt dat het gros van de bezoekers grote affiniteit heeft met het merk Linn, terwijl voor anderen deze show een kennismaking is met nieuwe ontwikkelingen van het merk of juist Linn wil leren kennen. Onder het genot van gebak, een broodje en vooral veel koffie is er tijd om Gilad Tiefenbrun het hemd van het lijf te vragen. Uit zijn antwoorden valt op te maken dat Linn nog lang door zal gaan met audio.
Het is passie voor muziek en passie voor techniek die wordt gebundeld in Schotland. Techniek die veel dieper gaat dan deze show doet vermoeden en nog steeds verder uitgebreid wordt, wat eerder al eens is besproken op deze site. Linn is uniek als het gaat om configureren, upgraden, een lange levenscyclus van producten en vergeet niet de eigen softwareproductie van Linn. Van een Majik tot een Klimax, wie zich verdiept in Linn komt telkens een gelijke, verrassende, eigenzinnige filosofie tegen die het merk al vanaf de eerste LP12 plaatste in de hoogste regionen van audio. Zoals Gilad Tiefenbrun het uitdrukte: “Een Linn klant willen wij behouden voor het leven, daar werkt iedereen binnen ons bedrijf dagelijks aan”. Voor Gerard en Marcel Krijtenberg is dat een geruststellende gedachte die zij volledig onderschrijven, getuige hun passie voor het Schotse merk.
Krijtenberg Sound & Vision | Binderij 2, Amstelveen | www.krijtenberg.com
