Deze review is bedoeld voor iedereen die streeft naar livegeluid. Wie zoekt naar een eigen sound heeft een makkelijk leven. Je kunt dan alles kopen, inclusief een grote equalizer. Zo’n ding dat in de jaren tachtig populair was en vanwege de sociale druk niet mocht ontbreken in het befaamde audiorack. Het was the culture of time. Ga dus bezig met die dertig schuiven en maak je eigen geluid. Wie naar authentiek-, natuurlijk- en livegeluid zoekt moet zeker even verder lezen en kennismaken met SoundPrism.
SoundPrism
Het voordeel van een tijdje meelopen in de hifi is dat je relaties gaat zien tussen aan geluidstechniek gerelateerde verschijnselen. Dat kan helpen om zich al lang voortslepende vraagstukken te doorgronden. Uw auteur is al lang op zoek naar de factoren die invloed hebben op het realistisch klinken van een geluidssysteem. De indruk bestaat dat we dat in zekere zin zijn kwijtgeraakt. Veel hifi klinkt smooth, gladjes en gepolijst. Het toppunt van ellende is de opmerking bij sommige phono-cartridges, dat die dan een mooi zijde-achtig geluid hebben.
Dat geldt ook voor veel zogenaamde audiofiele opnames. Gefotoshopt door allerlei digitale mooimakers in de studio en vaak verwijderd van hoe muziek live klinkt. Het is soms mooier dan de werkelijkheid. Het lijkt of een deel van de industrie zich bewust richt op een grote middelmaat van luisteraars, die je niet uit hun comfortzone kan knikkeren van een vooral aangename geluidsbeleving. Dat is commercie-eigen en heette vroeger vertrossing. Minderheden met andere interesses, een verder ontwikkelde smaak en luistervaardigheden vallen daar dan buiten.
Realisme
Wie verder zoekt binnen de hifi kan apparaten en systemen vinden die realistischer klinken en muziek meer in de richting van een live-ervaring bewegen. Uw auteur zoekt al heel lang naar de factoren die een rol spelen in het bereiken van een realistischer geluid. Een opvallende bevinding is dat het bereiken van een realistischer geluid veroorzaakt kan worden door soms een enkel aspect binnen zo’n systeem. Dat kan een phono-cartridge zijn, een bepaalde converter, een platenspeler, een versterker, luidsprekers en soms een opname die een dosis realisme laat horen.
Geheim van de realistische opname?
Een voorbeeld van het laatste vormt een gebeurtenis van enkele jaren geleden. De telefoon rinkelde op vrijdagavond. Bekende band vroeg of er op zaterdag een opname gemaakt zou kunnen worden van een enkele song, die zaterdag rond 17.00 uur in Duitsland zou moeten zijn. Dan pak je vroeg in de ochtend twintig microfoons, twintig statieven en een digitale 48-sporen recorder onder je arm en je raast naar de afgesproken opnamelocatie. Set opgebouwd, niveaus ingeregeld en een soundcheck van zes minuten.
Deze band bestaat uit professionals. Allemaal conservatorium. In tegenstelling tot veel amateurs gaan die staan en zetten direct een foutloze performance neer. Geen gedoe met gemiste noten, foute tempi, te late inzetten, vals klinkende violen en andere ongein. Vervolgens terug naar de studio. De multitrack gemixt naar stereo, geen bewerking en digitale mooimakers, maar de mix op een cd gezet en afgeleverd aan een van de bandleden die rond 16.00 op de stoep stond. De opname is al vaak teruggeluisterd. De fascinatie is dat die heel realistisch klinkt. Vaak ook in systemen waar verder niets speciaals is gedaan om een realistischer geluid te krijgen. Curieus dus, want er werd niet gestreefd naar het maken van een realistische opname.
Ook de keuze van een enkele phono-cartridge in een systeem kan de mate van realisme al flink verhogen. Er is hier jarenlang geëxperimenteerd met talloze cartridges, armen, phonoversterkers en platenspelers. Sommige van die cartridges, zowel vintage als modern, leveren een realistischer geluid. Plastischer, grijpbaarder, met meer focussering, meer energie, neutraal en de indruk vestigend dat er echte live-instrumenten spelen.
Meerdere factoren voor realisme
De bevinding is dat in een heel hifi-systeem een enkel onderdeel al vaak een veel realistischer weergave kan bewerkstelligen. Hoe kan dat en welke logica schuilt hierachter? Hoe kan het dat die gemaakte opname zo echt en realistisch klinkt? Het werkt ook aan de kant van de luidsprekers. Er zijn simpelweg een aantal luidsprekers die een veel realistischer geluid presenteren.
Een van die ervaringen deed zich voor tijdens het beluisteren van een professioneel actief systeem van PMC. Gewoon zwart, twee meter hoog, bedoeld voor in een studio, niet chique voor in de huiskamer en aangestuurd met een simpele Pro-Ject platenspeler. Er draaide een plaat van een meidenband. Het klonk levensecht. Grijpbaar, tastbaar, met een enorme energie en zoals zo’n groep in een studio klinkt. Het was adembenemend.
Uit al die experimenten en ervaringen is nog geen ultieme handleiding samen te stellen over wat je precies moet doen om een realistisch klinkend systeem te krijgen. Toch is het mogelijk om al relaties te zien en in een aantal gevallen te begrijpen en te verklaren waarom het geluid dan veel realistischer klinkt. Het is wel duidelijk dat we in hifiland vaak verwijderd zijn geraakt van geluid zoals dat in werkelijkheid klinkt.
Het audiofiele gedachtegoed heeft sterk bijgedragen aan een risicoloze, perfecte, gladgestreken en mooier dan live-ervaring. Toch wil je uiteindelijk naar muziek luisteren. Via je geluidssysteem ervaren hoe muziek (zoveel mogelijk) klinkt als in een livesituatie. Er is zeker nog een verschil tussen wat geluidssystemen doen en hoe de werkelijkheid zich manifesteert. Systemen kunnen in de beleving van uw auteur wel dichter in de buurt komen van hoe muziek, stemmen en instrumenten in het echt klinken.
SoundPrism bouwt al jaren actieve luidsprekersystemen. Veel ervaringen met actieve luidsprekersystemen hebben geleerd dat dit soort luidsprekers vaak dichter in de buurt komen van realistische weergave. Dat is met veel passieve luidsprekers lastiger om te bereiken, maar hier wordt niet gezegd dat zoiets niet kan. Als het lukt heeft zo’n specifieke luidspreker doorgaans passieve filters van een zeer hoge kwaliteit. Voordelen van actieve systemen zijn dat de interne versterkers aangepast zijn aan de verschillende drivers, dat er geen luidsprekerkabels nodig zijn (kabels verstieren per definitie je geluid) en dat de problemen met passieve filters ontbreken. In een actief systeem is er minder intermodulatievervorming.
Dat komt omdat vervorming in een versterker beperkt blijft tot de aangestuurde driver. De harmonischen van de vervorming worden dan niet weergegeven door andere drivers, zoals in passieve systemen. Met actieve filters heb je minder vervorming en kun je veel meer. Bijvoorbeeld het inbouwen van time-delay. Je kunt daarmee een symmetrische directiviteit krijgen in het laterale vlak en ook de fase corrigeren.
Actieve interne filters, zoals gebruikt in actieve luidsprekers bieden ook steilere filterhellingen, goede benodigde componenten zijn betaalbaarder dan de overbemeten spoelen, weerstanden en condensatoren in passieve filters en je kunt zo’n luidspreker daarmee perfect inregelen. De uitgebreide configuratie geldt nog sterker bij de toepassing van digitale filters (DSP’s). Het is ook mogelijk om een actief systeem te bouwen met externe filters en versterkers. Je hebt dan vrijwel alle voordelen van het actieve principe, maar wel de nadelen van de noodzakelijke luidsprekerkabels.
SoundPrism bouwt actieve systemen die vrijwel volledig gebaseerd zijn op klantspecificaties. Om te demonstreren zijn er uiteraard een aantal basismodellen. Van klein tot enorme line-arrays van twee meter hoog. Maar binnen een paar redelijke grenzen kan de klant uitgebreid kiezen tussen materialen, kleuren, vormen en subwoofers. In de basis werkt SoundPrism met klasse D versterkers en ingebouwde DSP’s. Met behulp van deze digitale toverdozen kan SoundPrism het systeem perfect aanpassen aan de luisterruimte en eventueel aan specifieke wensen van de klant. Die service is inbegrepen bij de aanschaf. In principe komt elk systeem met de benodigde versterkers, de DSP’s en alle kabels. De klant zelf zorgt dan voor een bron. De versterkers accepteren digitale input en analoge input. De SoundPrism-systemen bestaan altijd uit panelen voor het mid en hoog en een of meerdere subwoofers. De klant heeft een vrije keuze met betrekking tot de subwoofers.
SoundPrism Cumulus F1
Cumulus staat voor een extreem flexibel luidsprekerplatform met als basiseenheid een in een halve cirkel opgehangen weergever die opgebouwd is uit een ATM-driver, een mid/laag driver en een passieve radiator (achterkant). Deze twee units bevinden zich in een koker en de AMT is aan de voorkant bevestigd. De koker hangt met veren in een metalen halve cirkel. Lijkt een beetje op een cardanische ophanging. Er is dus nagenoeg geen sprake van een behuizing. Dus geen resonanties, geen kleuring, geen doorgifte van trillingen naar de vloer en ook niet omgekeerd. Het resulteert in een puur neutraal geluid. Het kleinste systeem dat denkbaar is, bestaat uit twee van die Cumulus-eenheden die bijvoorbeeld bevestigd kunnen worden op een zeer fraai, door SoundPrism ontworpen statief. De grondfrequentie van de ‘koker’ is 50 Hz. Het advies van SoundPrism is om een subwoofer in te zetten. Twee subwoofers geven uiteraard een nog beter stereobeeld.
Thinking big
Afhankelijk van wat de klant wenst, kunnen er ook meerdere Cumulus-units in een frame worden gezet. Het is dan mogelijk om een line-array te maken van bijvoorbeeld 2 meter hoog. Vervolgens kunnen er dan ook twee woofer towers worden gebouwd. Dat hele systeem wordt dan weer actief aangestuurd en gecontroleerd door DSP’s. Het kleinste Cumulus-systeem integreert naadloos en vrijwel onzichtbaar in de leefomgeving.
Het lijkt niet op de standaard obligate vloerstaander, die al snel zeer lage scores laat zien op de WAF. Uitgevoerd in carbon, rode pianolak, 18 karaats goud of wat de klant ook maar wenst, lijken die units meer op een kunstobject. Als klant heb je altijd een uniek systeem in huis. Het is ook schaalbaar voor iemand die bijvoorbeeld ooit naar een grotere ruimte verhuist.
Inregelen
In de luisterruimte werd de kleinste Cumulus-configuratie opgebouwd en voorzien van een enkele subwoofer. Deze set speelde ook met groot succes op de recente MASTERS EXPO in Amsterdam. De belangstellenden waren niet uit de stand weg te meppen. Etienne Heemskerk verzorgde hier een basisinstelling vanaf een laptop, die gekoppeld wordt aan de DSP’s in de versterker. Eerst werd door ondergetekende de optimale plaats voor deze luidsprekers bepaald door middel van testsignalen.
In de luisterruimte is een snelle afwisseling van systemen. De inregeling van systemen gaat dus meestal naar de 80% en dat biedt voldoende inzicht voor een review. Als er een vast systeem zou staan ga je uiteraard verder met tunen. Maar de luisterruimte kent geen vast systeem. Na het draaien van een tweetal fragmenten vroeg uw auteur om een kleine correctie. Dat is secondewerk vanaf de laptop. Je hebt de volledige controle over filterhellingen, overnamefrequenties, amplitude, filtertype en tijdgedrag. Je kunt volledig finetunen en perfectioneren. Dat krijg je minder voor elkaar met passieve luidsprekersystemen.
Content
Om te luisteren werd er gebruik gemaakt van enige system killing content. Dat zijn compact discs en grammofoonplaten met kritische en onderscheidende opnames. Alles wat er niet goed is aan een systeem komt dan direct voor het voetlicht en zo’n hifi-setje gaat dan volledig over de rooie. CD’s werden gedraaid vanaf een professioneel loopwerk, aangesloten op een professionele converter. Niet beschikbaar op de consumentenmarkt, maar bedoeld voor studio’s en met voorbeeldige prestaties. Grammofoonplaten werden gedraaid op een professionele platenspeler. Op basis van het eerder genoemde onderzoek is hier een ideale combinatie gemaakt tussen cartridge, toonarm en phono-versterker. Geen soft, te warm en gladjakkerig soundje dus, maar een overtuigend realistisch analoog geluid. De bronnen komen hier dus met een volledig neutraal geluid.
Luisteren
Luisteren naar het SoundPrism systeem betekent een confrontatie met een volledige black background. Dat duidt op een enorme dynamische ruimte met een ruisvloer die zeer diep ligt. Je neemt dus letterlijk de meest zachte en subtiele geluidjes waar. Het is geen gehypet detail omdat het hoog 3 dB wordt opgetrokken. Het is volledig natuurlijk. Het is op een fascinerende manier te horen op “sky-cut”, de sacd van de Turkse celliste Ayse Deniz Birdal (trptk TTX 0002). Je komt niet veel opnames tegen met zo’n wereld aan uiterst subtiele geluidjes en detail. Dat neem je ook niet waar op veel systemen. Met SoundPrism lukt dat, zoals dat ook gaat met ATC en voor een iets hogere investering met de nieuwe Magico S3.
Snelheid
Het mooiste en het meest begeerde dat dit Cumulus-systeem brengt is het pure realisme. Dat wordt veroorzaakt door een aantal factoren, waaronder de hierboven genoemde detaillering en ook focussering. Het is vervolgens de spectaculaire snelheid waarmee onder andere percussie en pianotonen klinken. Dat gaat in de beleving van uw auteur veel verder dan met andere systemen.
Percussie klinkt levensecht. Dat is zeer goed waar te nemen met Wer Weis, een track op “Songs for Laila” van het Klaus Koenig Jazz Live Trio. Muziek die als een vaatdoek kan klinken op mindere systemen, maar hier naar voren komt alsof je erbij staat. Die piano-aanslagen komen subliem naar voren op Elegia, gespeeld op twee 5-meter Steinway vleugels door Brad Mehldau en Kevin Hays.
Het leidt tot een bijna echt ervaring. De klank van de vleugels, de snelheid van de aanslagen en ook door het grote podium dat deze set neerzet. Voor een relatief klein systeem kan het podium fors zijn. Zeker met twee subwoofers staat er een muur van geluid.
Dynamiek
Dynamiek wordt niet alleen bepaald door de luidsprekers, maar ook door de bronnen. Het geluid van de (sa)cd’s en vanaf de grammofoonplaten is schrikbarend dynamisch. Met betrekking tot die vinylspeler wordt dat onder andere veroorzaakt door een gunstige combinatie van een toonarm en een cartridge. In de hifi zoek je altijd naar ideale matches tussen de componenten die het systeem maken en deze match is from heaven.
De track Give ‘M Time, opgenomen in 1975 in Los Angeles door het Count Basie orkest, moet je op een heel laag volume starten. Na pakweg twee minuten gaat het hele orkest los. Dat is een dermate grote dynamieksprong dat de ruiten rinkelen en argeloze medeluisteraars aan de beademing moesten. Het SoundPrism-systeem zet dat zonder een greintje vervorming of congestie neer. Het geluid blijft neutraal en het komt erg natuurlijk over. Geen plaat die je kunt draaien op elk systeem. Wel geschikt als je de conussen door de kamer wilt zien vliegen tijdens het opstijgen van rookpluimen uit de eindversterker. Het SoundPrism-systeem voert deze weergave foutloos uit, zonder de eerder genoemde en enigszins minder audiofiele verschijnselen.
The holy grail?
Die is met audio vooralsnog niet bereikbaar. Je kunt twee miljoen uitgeven aan een hifi-set en dan blijft het nog een compromis, hoewel een handjevol systemen behoorlijk dicht in de buurt komt. Met enige kennis en bijvoorbeeld deze SoundPrism, kun je al een eind komen. Na het opbouwen van dit systeem en wat langer luisteren komen er zaken naar voren die eerder niet werden waargenomen. Er was een reden om twee kleine correcties aan te brengen in de frequentiecurve. Etienne had niet de computer achtergelaten om die aanpassingen uit te kunnen voeren. Met behulp van een DSP kun je veel problemen oplossen.
Je kunt elke sound maken die je wil. Daar is de consument vrij in, maar hier moet het live klinken. Om toch deze aanpassing te doen werden een tweetal Pultec EQP’s (Pulse Techniques) opgenomen in de analoge lijnen. Fluitje van een cent om snel te corrigeren. Je hoort precies wat je moet corrigeren. Het klonk zoals het hoort te zijn. De lezer heeft nu emoties over hoe je zoiets zou kunnen weten, maar als je live een Jim Redgate doubletop (gitaar) hoort en wat later een opname daarvan, dan moet dat klankmatig en ruimtelijk heel dicht bij elkaar liggen.
Balanceren met frequentiebanden
Als je in de ene frequentieband een wijziging maakt, heeft dat altijd gevolgen voor een andere band. Het was een essentiële maar ook subtiele verandering. Je kunt die uiteraard ook realiseren met de DSP van het SoundPrism-systeem. Tijdens de opbouw van het systeem en na de eerste tonen, wilde ondergetekende meteen al een aanpassing, die door Etienne in de DSP werd gemaakt.
Logischerwijs stond de DSP nog geprogrammeerd om het systeem goed te doen klinken in een net even andere akoestische omgeving. Dat werkt dan uiteraard minder hier in de luisterruimte. De verandering betrof grotendeels een aanpassing in de klank. De kunst is om dat te doen, maar de andere eigenschappen zoals dynamiek, definitie, ruimte, contrast en de sublieme snelheid niet in de weg te zitten.
Epiloog
Uw auteur heeft al vaker de grotere actieve systemen van SoundPrism beluisterd. Er zijn een heleboel voordelen aan deze SoundPrism-systemen, zoals de enorme flexibiliteit in design, uitvoering en materialen. Er kan een systeem geleverd worden voor een klein appartement, maar ook een waarmee je een gigantische power kunt opbouwen in een middelgrote theaterzaal. Toch is de allergrootste verdienste van deze systemen de realistische weergave. Geluid dat in de buurt komt van een live-performance is wild aantrekkelijk. Moderne hifi-systemen komen niet altijd in de buurt van een natuurlijk klinkend livegeluid. Een groot deel van het geheim schuilt in het actieve karakter.
Je kunt nog een stap zetten door ook te zoeken naar opnames die meer live klinken, zoals Zoltan van Young, Shaw, Henderson en Jones op Blue Note vinyl. Vele jaren experimenteren met draaitafels, cartridges en toonarmen heeft geleerd dat je een draaitafel ook analoog en live kan laten klinken. Dat is anders dan wat platenspelers vaak doen en eerder klinken als een vorm van uiterst geperfectioneerd digitaal geluid.
Om de nuance te bewaren moet opgemerkt worden dat je ook met passieve luidsprekers in de buurt kan komen van livegeluid. Dat is lastig. Je moet heel bewuste keuzes maken en exact weten wat je doet.
Een uitdaging is om een actief systeem goed in te regelen. De ervaring leert dat zulke systemen vaak te helder klinken met een sissende hoogweergave, die eerder doet denken aan een lekkend luchtventiel in een hogedrukleiding. Je moet zeer goede luistervaardigheden hebben en een goed concept over hoe livemuziek klinkt. Die kennis is aanwezig bij de mensen van SoundPrism en krijgt u gratis als inregelservice bij de aankoop van een systeem. Verder is er nog te experimenteren met subwoofers.
Twee stuks geeft een nog beter stereobeeld en het SoundPrism-systeem is in te regelen op vrijwel elke subwoofer die beschikbaar is. Er zijn ook nog een aantal trucs voor de afregeling. Die worden hier niet verklapt. Met het systeem zijn presets te maken. Om bijvoorbeeld naar geluid bij een film te luisteren, een compensatie voor iemand die 78-toeren platen draait of toch je eigen soundje.
Het SoundPrism Cumulus F1-systeem is visueel heel aantrekkelijk en valt nauwelijks op in een woonruimte. Het is echt iets anders dan het oude- en rechthoekige vloerstaanderconcept. Het enorme vrijstaande en krachtige 3D-geluidsbeeld maakt dat je bezoekers uit moet leggen dat dit echt wordt veroorzaakt door die onopvallende cylindervormige weergevers, die meer lijken op een verkleinde versie van de Rolls-Royce RB211 straalmotor. Die enorme natuurlijke, diep gedetailleerde, vrij in de kamer hangende en contrastrijke stage heeft het hart van uw recensent gestolen.
SoundPrism Cumulus F1
11.995 euro | www.soundprism.nl
