PSI Audio heeft recent de AVAA C214 gepresenteerd, een nieuwe actieve basstrap in het kielzog van de C20. "Staande golven in veeleisende luisteromgevingen zoals professionele studio's of audiofiele luisterruimtes worden grotendeels geëlimineerd met een veel schonere bas als resultaat", zo luidde duiding van importeur Helios op Dutch Audio Event 2023, waar de C*214 aan het werk gezet werd. Aansluitend ging er enkele exemplaren mee naar de luisterruimte van Sander van der Heide. Bij dezen zijn bevindingen!

Frequenties en golven

Als je geluid zou voorstellen als water, kun je iets beter begrijpen wat het effect van je luisteromgeving is. Terwijl jij namelijk rustig op de bank naar je luidsprekers luistert, raast er een storm om je heen en slaan de golven tegen de muren. Die vergelijking is niet eens zo vergezocht, want de geluidsgolven worden in allerlei lengtes en frequenties alle kanten opgestuurd. De hoge tonen, frequentie van 8kHz en daarboven, dat zijn druppels die tegen de ramen spetteren en waarvan de meeste spetters weer op je gezicht terecht komen. Daar heb je niet zo last van en met een beetje demping kun je ervoor zorgen dat die spetters niet terugspetteren.

Het grote probleem zijn de lage frequenties, de grote golven. Die willen rondom jouw luidspreker alle kanten op en komen met al hun geweld en gewicht bij je muur en je plafond aan en kunnen niet verder. Zo’n golf zoekt zijn weg langs de muur en wordt daar even heel groot en hoog, alsof deze tegen een golfbreker aanslaat. En achter die golf, waarschijnlijk de plek waar je zit, daar is het water even heel laag. Er zijn ook kleinere golven die heel gelijkmatig tegen de muur aankomen en niet meer golven als ze bij je aankomen.

Het grootste probleem zijn dus de grote golven, de lage frequenties, die buiken en dalen veroorzaken. Elke ruimte heeft daar last van en het is geheel afhankelijk van de afmetingen van die ruimte. Als de golflengte, de frequentie, van de lage toon namelijk precies de helft is van de lengte tussen twee muren, gaat deze bij de muur dus verdubbelen en dooft deze tussen de muren uit. We noemen deze frequenties eigen frequenties, ook wel room modes. Is je kamer ongeveer 5 meter breed, dan ontstaat er rond 34 Hz twee grote bulten met dat diepe laag bij de wanden en op de luisterplek valt dat laag weg. Niet zo heel erg. Maar ja, de eerste boventoon, de dubbele frequentie van 68 Hz, die is dan juist weer keihard op je luisterplek en weer zachtjes bij de wanden.

En dat is nog maar het begin, want die staande golven ontstaan ook weer tussen de andere twee wanden, tussen het plafond en de vloer, en ook nog frequenties die via de hoeken hetzelfde doen. Zo zit je luisterkamer vol met deze resonanties. Gelukkig houdt het wel een keer op, want als je naar hogere frequenties gaat, komt er een punt waarbij er geen staande golven meer ontstaan. Dan heb je alleen nog maar te maken hebt met reflecties. In een gemiddelde Nederlandse woonkamer ligt dit punt zo rond de 160 Hz. Alles daaronder zijn kamerfrequenties, room modes. Lage tonen kunnen in een kamer met harde wanden dus nooit gelijkmatig op de luisterplek worden weergegeven. Laat dit maar even op je inwerken, want eigenlijk lees je nu dat hoe duur en hoe goed je luidspreker ook is, je kan hem nooit optimaal beluisteren en beoordelen.

Grote kans dat je dit nu leest en je afvraagt waar die problemen in jouw kamer zijn. Dit is te meten met een meetmicrofoon en software, maar om een goed idee te krijgen waar dat in jouw kamer is, kun je dit ook berekenen. Ik gebruik hier een online calculator voor op www.amcoustics.com/tools/amroc. Zo heb ik een berekening gemaakt met afmetingen van een gemiddelde nieuwbouwhuiskamer. Zo is er dan op 43 Hz een grote resonantie op het midden van de kamer. Stel, dat is de luisterplek en je bent naar een stevig stuk muziek met veel laag aan het luisteren, dan zullen de bastonen rond die frequentie twee keer zo hard klinken en op 57 Hz is er precies een knoop, die wordt haast niet weergegeven.

Je kunt dit zelf ook uitproberen en beluisteren; je voert de maten in van je luisterruimte en zoekt op je streamingdienst een sinustoon van die frequentie en loop dan maar eens rond in je ruimte. Je hoort hem op bepaalde plekken hard en andere plekken valt-ie weg. En als je denkt deze weer terug te toveren door ‘m met een EQ omhoog te halen, wordt-ie ook harder uitgedoofd op de luisterplek en klinkt hij nog een stuk harder bij de wanden. Dat lost dus niets op. En het grootste probleem is nog niet eens die buiken en knopen door je hele kamer, maar de nagalmtijd van die frequenties. Een grote watergolf in beweging blijft na het botsen tegen een muur nog heel lang nabewegen. Dat doen deze lage frequenties ook in je luisterruimte en daardoor kun je eigenlijk heel moeilijk horen wat er daadwerkelijk wordt weergegeven, niet alleen in de lage frequenties, maar ook daarboven. Dat wordt namelijk overstemd door die lang klinkende resonanties in het laag. Dus mocht je ooit weer iemand horen zeggen “dat verschil tussen luidsprekerkabels of DA-converters heb ik niet kunnen horen”, kun je gelijk zeggen: “Heb jij je kamerresonanties wel onder controle? Anders kun je dit inderdaad niet horen."

Maar goed, nu zit je mooi met de gebakken peren, want die kamerfrequenties verpesten je luisterplezier. Dat moet eerst worden opgelost. Het mooiste zou zijn als die resonanties er niet waren. Als er een deur of een raam op die plek in één van de tegenoverliggende muren zou zitten, dan zou dat een oplossing zijn, er kan dan geen weerkaatsing in het laag plaatsvinden. Niet erg praktisch natuurlijk en je zou ook weer het geluid van buiten horen. Een andere oplossing is de akoestiek van je ruimte fysiek aanpassen. Eigenlijk zoals in een studio. Tegenwoordig kun je dat ook heel mooi voor luisterruimtes en woonruimtes laten doen.

Het probleem bij lage frequenties is dat dit heel veel ruimte in beslag neemt. Wil je die resonantie in het sublaag helemaal weghalen, dan heb je vele kubieke meters absorptiemateriaal als rockwool nodig. Dit is bij een studio in het ontwerp mee te nemen, maar zelfs dan is het niet praktisch.

Het AVAA-systeem van PSI doet iets wat tussen een open deur en absorptiemateriaal inzit. AVAA staat voor Active Velocity Acoustic Absorber. Het is een actieve absorber: door middel van een sensor wordt luchtdruk impedantie gemeten en met een luidspreker wordt die luchtdruk geremd. Een soort omgekeerde actieve luidspreker dus, alleen hij maakt geen geluid, hij dempt het geluid. De geluidsdruk van de staande golven is daardoor niet alleen minder en gelijkmatiger, maar ook die uitsterftijd is onder controle.

Het klinkt als een open deur als oplossing voor het probleem van de resonanties, alsook voor de ruimte die het inneemt, maar dat is het dan ook, een virtuele open deur. De staande golf is een bastoon die op de ene plek heel veel geluidsdruk oplevert en op de ander weinig geluidsdruk. Doordat de luidspreker in de AVAA meebeweegt met deze lage geluidsgolven, worden ze tot bedaren gebracht en gelijkmatiger gemaakt. Het apparaat meet met een sensor het verschil in geluidsdruk en speelt daarop in.

Het is een proces waar het luidsprekermerk PSI jaren aan heeft gewerkt en het is redelijk uniek. Er wordt dus ook geen gebruik gemaakt van anti-geluid, zoals de actieve ruisonderdrukking bij hoofdtelefoons.

Het eerste model, de C20 (waarschijnlijk vernoemd naar de conus met een diameter van 20 centimeter), is al een paar jaar verkrijgbaar en heb ik al eerder eens op test gehad. Sterker nog, na deze test heb ik die ook aangeschaft.Deze is ook meer gericht op de professionele markt en ziet eruit als een monitorluidspreker die je weleens op de grond ziet liggen bij live concerten. Het is een apparaat wat volledig analoog werkt, aangezien de digitale techniek destijds nog niet snel genoeg was.

PSI AVAA C214

De C214 werkt nog steeds analoog (logisch, er komt een versterker en luidspreker aan te pas), maar het detectieproces is digitaal. De vormfactor is een stuk vriendelijker, een kleine ronde cilinder, een zwarte pilaar van 64 centimeter hoog en een diameter van 21 centimeter, met daarin twee drivers met een conus van 14 centimeter (jawel, de C214). Een stuk compacter dan de C20 en desondanks is zijn ‘werkveld’ 45 keer het eigen volume. Dit komt er wel op neer dat net zoals bij de C20 je bij een standaard huiskamer zeker twee exemplaren nodig hebt. Ik red het in mijn kleine studio van 6 bij 3,5 meter prima met twee stuks en de huiskamer van 5 bij 7 meter gaat ook goed.

Laatst was ik bij iemand in een grotere studio van 12 bij 5 meter en daar stond in elke hoek een exemplaar. Het is een kwestie van experimenteren (gelukkig heeft distributeur Helios een paar demo exemplaren om hier wat mee te testen). Een ruimte kleiner dan 10 vierkante meter is echter niet aan te raden, daar kan de C214 niet optimaal werken. Waarschijnlijk zijn daar ook minder staande golven onder de 160 Hz.

Plaatsing

De C214 zet je neer op een plek waar staande golven het hardst zijn te horen, de plek waar de eerste piek ontwikkelt. Vaak is dat de hoek achter de luidspreker, waar de drie harde wanden samenkomen en de frequenties het eerst worden ‘aangestoten’. En dan is het heel simpel de C214 in de hoek plaatsen met de luidsprekers naar het midden gericht en aanzetten. Het apparaat is gelijk werkzaam en het effect is gelijk merkbaar (en meetbaar). Zo simpel is het. Je zult dan merken dat de zware resonerende bastonen minder hard worden, maar de bastonen die wegvielen opeens weer wat duidelijker zijn te horen.

De nagalmtijd van deze lage tonen wordt ook verminderd en dat levert over het gehele spectrum boven 160 Hz een rustiger en transparanter geluid op (aangezien er geen gerommel in het hele diepe laag doorheen is te horen). Is het dan echter nog niet optimaal, bijvoorbeeld in een grote ruimte met veel galm, dan kun je de mate van demping verminderen met het blauwe knopje achterop. Heb je al een erg gedempte ruimte en doet de C214 te weinig, kun je het effect met de rode knop juist sterker maken. Het is een kwestie van meten en luisteren.

Aangezien de C214 geen geluid maakt kun je er gerust wat bovenop plaatsen, dat zal geen invloed hebben op de werking. Het is een mooi klein pilaartje, dus een klein kunstwerk of een vaas met bloemen staat precies op de juiste hoogte. De C20 maakt zelf geen geluid en gaat dus ook niet trillen op zijn plek.

Wat niet kan, is er een kast omheen bouwen, want zodra er iets voor de sensor-microfoon zit, dan gaat het systeem rondzingen. Precies zoals een zangmonitor in combinatie met een microfoon op het podium, waar je de microfoon te dicht bij de monitor hangt.

Wifi?

Digitaal betekent vaak ook een app en dat is bij de C214 niet anders. Er is door PSI bewust gekozen om deze via wifi te verbinden en dan op de oude 2,4 GHz band. Dat is met de huidige moderne wifi-routers niet altijd meer standaard en ik heb er voor de test dan ook een apart netwerkje voor opgezet. Hierna verschijnt elke C214 als vanzelf in de app en kun je deze heel beperkt bedienen, maar wel precies die dingen die je graag op een afstand wil regelen: de mate van demping, stand-by en eventuele firmware updates. Het inregelen en een update is iets eenmaligs. De stand-byfunctie niet en wat dat betreft had er voor die functie toch ook iets van Bluetooth of Infrarood op moeten zitten. Een extra wifi-router voor een stand-byknop is een beetje overdreven.

Conclusie

De C214 werkt naar mijn mening net een tikje beter dan de C20 (deze werkt van 15 Hz to 150 Hz) en is een stuk compacter. Ook de vormfactor van een smalle ronde buis is wat vriendelijker en met een speciale beugel is hij boven in een hoek wat beter weg te werken. Het bedienen van een afstand is helemaal handig.

Snel vergelijken wat het effect is en in stand-by zetten als ze niet meer nodig zijn, juist die functies die ik mis bij de C20. Ben dan ook bang dat ik binnenkort voor een upgrade ga, want zo zie ik de C214: een verbetering op de C20. En die vond ik al zo goed werken dat dit model de eerste luidspreker is die ik aanzet, voordat ik naar de werkelijke luidsprekers ga luisteren!

PSI AVAA C214
Draadloos: Wifi 2,4 Ghz
App: Android en iOS
Frequentiebereik: 15 Hz tot 160Hz
Afmetingen: 64 x 21 cm
Aansluitingen: 230 volt C14
Adviesprijs: 3.405 euro
www.helios.nl | www.psiaudio.swiss