De reputatie van Grimm Audio is haar roem vooruitgesneld. Dat is een cliché van het zuiverste Nederlandse water, maar daarom niet minder waar. Het team in Veldhoven staat, ook wereldwijd, op een eenzaam peil als het gaat om de ‘verwerking’ van het digitale audiosignaal. En gezien de verbluffende resultaten wordt Grimm Audio dan ook, eveneens wereldwijd, met argusogen gevolgd. Het nieuwste wonder heet MU2 en koppelt, kort door de bocht, het digitale proces aan de omzetting naar analoog, middels de bekende DAC. Het ‘de beste DAC ooit’ gonst sinds de introductie door de wereld van high-end audio. Wat vinden de oren?

Het is de bedoeling van iedere reviewer om net te doen alsof de kennismaking met het te beschrijven subject de eerste is. Dat is natuurlijk niet zo. Bovendien speelt vooroordeel een grote rol, ‘biased’ heet dat zo mooi in het Engels. En subjectiviteit is nooit uit te vlakken, zeker niet als het gaat om auditieve waarneming. Nee, dit verhaal is niet gebaseerd op één kennismaking met de MU2 of de rest van het oeuvre van Grimm Audio.

Eelco Grimm

Weet nog goed de eerste échte confrontatie met de MU1, in vergelijking met een ook niet misselijke equivalent, zowel in kwaliteit als prijs. Was verbijsterd. Geen idee dat de euvels van het digitale domein zo teruggemept konden worden tot het niveau van (bijna?) strikt analoge beleving. Die eerste indruk werd voorafgegaan door een luistersessie annex demonstratie door Everett Porter in Den Haag, bij Listening Matters, en later bevestigd door de nodige bezoekjes. Ze zijn alle te leuk en ook te illustratief om niet te vermelden. Bij dezen.

Everett Porter is de opname-engineer van het Concertgebouworkest en houdt domicilie in de studio van het Concertgebouw aan de Van Baerlestraat in de hoofdstad. In zijn studio staat dezelfde opstelling als de set waarmee hij in Den Haag zijn demonstratie gaf, de actieve luidspreker Grimm Audio LS1 (toen nog in een eerdere versie) in 5.1 surround. De LS1 werd later opgevolgd door de LS1be, maar dit ter zijde. 

Introductie MU1

Everett demonstreerde de suprematie van zijn kunnen, en wat mij als eerste frappeerde was het gevoel dat ik daadwerkelijk in de wereldvermaarde Grote Zaal van Het Concertgebouw zat, al was ik toch echt met de trein naar Den Haag afgereisd.

Omhaal 

Dat gevoel werd later bevestigd, nota bene in het hol van de leeuw van de analoge beleving: Analogue Audio Products te Nieuwegein. De naam alleen al. Te midden van een keur aan buizenversterkers en draaitafels prijkte in het domein van Wim van Kraanen een MU1, gekoppeld aan een DAC-omzetter met buizen. Sterker nog, hij demonstreerde uitsluitend met dit strikt digitale apparaat. Digitaal zonder omhaal, in puur analoge beleving.

Wat later mocht ik een bezoek brengen aan het laboratorium van Grimm Audio in Veldhoven. Verliet het pand wederom met hetzelfde gevoel en heb voor HVT een verslag geschreven. ’Op de grens van analoog’ luidde de titel. Vond dat de lading goed dekken. Op de terugreis meegelift naast Eelco Grimm in de auto. De MU2 stond op stapel, vertelde hij. Beoogde wereldpremière tijdens de High-End Show in München. Tot nu toe had ik werk van Grimm Audio mogen beleven via de strikt digitale MU1, veelal aangesloten op de LS1 (later de LS1be) die voorzien is van een digitale ingang. De MU2 zou in ieder geval worden uitgebreid met een DAC. De eerste kennismaking met de nieuweling vond niet veel later plaats.

Het debuut was een combinatie met de PMC Fact fenestria, aangedreven door twee Halcro eindversterkers. De tweede ervaring in dezelfde set. De derde en de vierde met dezelfde versterker, maar nu toevertrouwd aan een topmodel van VIVID, de GIYA G1 Spirit. Alle sessies hebben een waterproof print achtergelaten op het trommelvlies. Ga proberen deze indrukken in relevante taal uit te drukken, maar niet voordat Grimm Audio aan het woord komt middels de technische info die grotendeels ook op de website te lezen is, aangevuld met de bevindingen van Hans Beekhuyzen op een uitstekende YouTube presentatie die ten tijde van het schrijven van deze review online is geplaatst.

Koffie 

Maar eerst nog even dit. Omgaan met deze materie op dit niveau impliceert een esoterische valkuil. Alsof dit soort apparaten is voorbehouden aan experts en vakidioten. Ga zelf ook opeens allemaal deftige woorden gebruiken. Maar niets is minder waar. Bij iedereen die graag naar muziek luistert leeft het gevoel dat plaatjes-draaien toch leuker is. Niet alleen door het fysieke, maar juist door de klank. Alsof digitaal toch iets wegneemt. Dat laatste klopt niet helemaal. Het voegt ook iets toe dat er niet thuis hoort en het geluidsbeeld maskeert.

Grimm Audio doet niets anders dan die hobbels effenen. Het resultaat hoort iedereen, zonder uitzondering. De beleving van het digitale audiosignaal, of het nu via computer, cd of streaming is, wordt weer de analoge beleving van weleer, zonder alle nadelen die aan deze techniek verbonden zijn en met veel, veel meer diepgang. Sterker nog, het is net alsof er geen elektronica tussen de musici en de luisteraar zit. Ze bivakkeren in de huiskamer en vragen of de koffie al klaar is. Niets meer, niets minder.

Om te beginnen, wat is de Grimm Audio MU2? Veldhoven spreekt op de website een mondje over de grens: ‘The MU2 combines a music streamer with a superb DAC and a reference quality analog pre-amp. Its built-in DAC takes full advantage of the Grimm Audio low jitter clock and high performance FPGA processor.’

FPGA staat voor ‘Field-Programmable Gate Array’. Deze term kunt u direct weer vergeten, maar bij Grimm Audio staat dit flexibele platform voor een unieke, volstrekt eigen invulling.

‘A relay based analog volume control enables the MU2 to become the true   ‘hub’ of your hifi system for both digital and analog sources. Just like with its sister product, the ‘digital output’ MU1, a Roon Labs Core server is on board so no external computer is needed to enjoy perfect streaming.’

Koffie ingeschonken  

Grimm Audio gaat verder: ‘At the heart of the MU2, Grimm Audio’s proprietary Major DAC can be found. It is of a groundbreaking discrete design that makes optimal use of our own FPGA board.’ (Daar was ie weer!) ‘In a unique way, our high resolution Pure Nyquist upsampling filters are combined with a fundamentally flawless 11th order noise shaper of 1.5 bit. If you like to read more about this technology, please check out the Major DAC blog.'
Dat laatste zou ik zeker doen.

‘As a result the MU2 reproduces micro-details so well that it allows a deep emotional connection to the musical performance. The stereo image is of groundbreaking quality. Its serenity invites prolonged listening sessions.’ Dat klinkt als een verkooppraatje, maar met deze bewoordingen slaat Grimm Audio de spijker recht op z’n kop en sluit het precies aan bij mijn eigen beleving. Sterker nog, dit is waar het allemaal om draait.

Heb de MU2 uitsluitend via de ingebouwde streamer gehoord, in talloze tracks die door importeur Bert Bazuin en Eelco Grimm waren gekozen. Ik moet zeggen, de combinatie met de PMC Fact fenestria heeft de meeste indruk gemaakt.

Het merendeel van de selecties had ik nooit eerder gehoord; altijd fijn, een nieuwe kennismaking. Ik kreeg ronduit kippenvel van een opname met Han Bennink op drums, door Eelco gekozen. Had kort daarvoor deze waanzinnig goede drummer live horen spelen (een concert ter gelegenheid van zijn 80ste verjaardag, ja, ja, in de Roode Bioscoop op het Amsterdamse Haarlemmerplein). Het klonk alsof het onvermoeibare genie een toegift gaf in de Artone Studio in Haarlem, waar de demonstratie van de MU2 plaatsvond.

Bob Ludwig

Een andere opname heeft eveneens een diepe indruk achtergelaten. Tijdens de Audio Show iEar’ 2023 werd de MU2 in het zonnetje gezet met de VIVID GIYA G1 Spirit. Bert Bazuin biedt een podium aan musici, ook binnen het kader van de presentatie van de geweldige merken die Terrason Audio in het pakket voert. En in Tilburg viel de eer te beurt aan Minco Eggersman en Theodoor Borger met hun productie UNIFONY III, waarop ook Moya Brennan te horen is, de zangeres die we kennen van Clannad en het prachtige ‘Theme from Harry’s Game’.

Heel bijzonder: Bob Ludwig heeft het album gemasterd. UNIFONY III is de laatste productie van deze legendarische top-mastering engineer geweest, voor zijn pensionering. Het geheel is mede in samenwerking met Grimm Audio tot stand gekomen. Grote klasse, zowel door de muziek en de opname als de weergave.

One more thing

Nog een paar technische opmerkingen. De website van Grimm Audio biedt ook alle info over de in- en uitgangen. Er zijn twee analoge stereo inputs, zowel XLR als RCA, aangevuld met drie digitale ingangen: AES/EBU en S/PDIF, de laatste zowel coaxiaal als optisch in TOSLINK. Let wel, de basis van de MU2 is een analoge voorversterker. De DAC op eenzame hoogte vormt één van de aanvullende componenten. Er is ook een hoofdtelefoon-uitgang, plus een afstandsbediening met infrarood techniek. Alle sample rates en formats worden ondersteund. Een interne SSD opslag is optioneel. Externe USB en NAS opslag is welkom.

Conclusie

De belangrijkste conclusie moet zijn dat de MU2 het beste is dat mijn oren op dit gebied tot nu toe hebben gehoord. Alweer, mede vanuit een subjectieve waarneming  Wie gaat voor dit niveau moet wel 18.000 euro neertellen en dat is en blijft een hoop centjes. Noblesse oblige, dit bedrag is het resultaat volledig waard. De analoge beleving is weer een stap dichterbij gekomen. Ben naar twee zaken benieuwd: Hoe zal de concurrentie reageren en wat is de volgende stap van dit wonderlijke bedrijf dat al zoveel wonderen heeft gerealiseerd.

Grimm Audio MU2
18.000 euro | www.terrason-audio.nl