Nadat ik in juni al een keer te gast was bij Listening Matters in Den Haag kreeg ik in november opnieuw een uitnodiging om deze fraaie high-end hifi winkel te bezoeken, nu in het kader van de Maand van de HIFI. Die maand duurt overigens wat langer dan gepland, met dank aan de enthousiaste respons van winkeliers in Nederland en België om zich voor te stellen aan muziek- en hifi-liefhebbers. Dat ik op de eerste dag van de extra maand voor de tweede keer naar Den Haag mocht rijden had te maken met een zeer bijzonder project waar Listening Matters haar medewerking aan had verleend, namelijk het ‘voicen’ van de onlangs gepresenteerde actieve Origin luidsprekers van het bijzondere en innovatieve Nederlandse luidsprekermerk Veddan. In de week waarin ook de Goedheiligman de daken beklimt klopte vol verwachting mijn hart, en mijn voorgevoel dat ik iets bijzonders zou gaan horen bleek ook te kloppen.

Toen ik na afloop in de avondschemering door de al volop in kerstsfeer verkerende winkelstraatjes van het Haagse zeeheldenkwartier naar mijn auto liep, had ik tijd om de muzikale ervaring die ik die dag had opgedaan nog eens te overpeinzen. Mijn belangrijkste gedachte was: “Hoe ga ik dit in hemelsnaam opschrijven zonder in jubelhyperbolen te vervallen?" Ik kon het op dat moment niet bedenken, daarvoor liep ik nog teveel op audiofiele wolkjes. Het woord ‘grensverleggend’ drong zich voortdurend aan me op. Gelukkig wist ik de muizenissen van me af te schudden vóór ik op weg naar huis de avondspits in reed, maar de dagen die volgden waren opnieuw gevuld met de afweging of ik het journalistiek zou gaan aanpakken of dat ik het blije muziekmannetje in mij de ruimte zou geven. Ik besloot tot een combinatie van beide, dus als dit verhaal hier en daar een beetje te enthousiast wordt vraag ik op voorhand om vergiffenis. Ik kón niet anders...

Kennismaken met de Veddan Origin

Goed, terug naar Listening Matters. Omdat Ben van Leliveld die ochtend in Haarlem aanwezig moest zijn bij opnames voor zijn audiofiele muzieklabel TRPTK werd ik ontvangen door Marc Bosman, die me tijdens een kop koffie kort uitlegde waar ik naar zou gaan luisteren. Het actieve Veddan Origin luidsprekersysteem is in een ronde zuil ondergebracht. Ongeveer halverwege de hoogte bevindt zich rondom een opening om het geluid van de subwoofer door te laten. Het bovenste deel staat daar met vijf aluminium pootjes vast bovenop.

In de bassleuf branden LED-lampjes die in elke gewenste kleur kunnen worden ingesteld, of uitgeschakeld. Het onderste deel van de zuil is de dynamische subwoofer met - letterlijk - daarboven achter een geluid doorlatend rooster een zeer bijzondere samengestelde luidsprekerunit, de Veddan Sound Module. Deze bestaat uit 10 zogenoemde UFM (Ultra Fast Membrane) magnetostatische panelen. De frames van deze relatief kleine membranen, met een dikte van een halve mensenhaar, zijn zó opgesteld dat er 270 graden rondom geluid wordt afgestraald. Een ‘gerichte’ rondstraler dus, die een belangrijke oorzaak van versmering van het geluid (eerste reflecties via de achtermuur) grotendeels weet te vermijden.

De Veddan Sound Module kan in principe het volledige frequentiespectrum tussen 150 Hz en 24 kHz weergeven zonder tussenkomst van een wisselfilter. Dat zorgt voor een extreem lage vervorming en een zeer hoge coherentie van het afgestraalde geluid, met een dynamiek die met dynamische luidsprekerunits bijna niet haalbaar is. In het laag wordt tot 150 Hz een actief aangestuurde superlichte dynamische luidsprekerunit ingezet die snel genoeg is om de adembenemende dynamiek van de Sound Module bij te benen. De Origins kwamen in de luisterruimte van Listening Matters terecht omdat de ontwikkelaars voor de ‘voicing’ van hun systeem graag gebruik wilden maken van de ervaring van Ben op het gebied van weergave en akoestiek.

Eerste luistersessie

De opstelling in de grote luisterruimte van Listening Matters bleek een kwartslag te zijn gedraaid. “Dat komt door de lichtkoepels boven de plaats waar we normaal de luidsprekers opstellen,” licht Marc toe. “Daar hebben we eigenlijk nooit last van, maar omdat de eerste kennismaking met de Veddan luidsprekers op die plek onverwacht een beetje tegenviel qua laagweergave hebben we een meting gedaan en tot onze verbazing bleek er rond de 80 Hz bijna 10dB energie verloren te gaan op die positie. De oorzaak zijn de ‘upwards firing’ subwoofers en beide glazen dakkoepels die extreem bas-energie doorlaten en dus absorberen. Dat probleem hadden we eerder ook in onze luisterruimte met de Grimm LS1 met hun upfiring subwoofers. Dus moest de plaatsing van de Origin in onze luisterruimte anders."

"De kwartslag draai loste dat probleem gelukkig helemaal op en vanaf dat punt is Ben samen met de Veddan engineers gaan luisteren, meten, bijstellen, opnieuw luisteren en meten en zo verder. De Origin is een ‘intelligent’ systeem waardoor de definitieve voicing van de luidsprekers automatisch wordt aangepast aan de akoestiek bij de klant thuis. Veddan heeft daarvoor speciale software in de maak op basis van Artificial Intelligence, die ‘luistert’ naar de ruimte en vervolgens de weergave aanpast aan de benchmark-curve. Maar uiteraard gaan wij ook zélf nog voor een laatste controle luisteren bij de klant om indien nodig nog wat fine-tuning te kunnen doen.”

De bron voor de eerste luistersessie bestond uit twee oude bekenden bij Listening Matters: de Grimm Audio MU-1 streamer en de Mola Mola Tambaqui DAC, omdat dat volgens Marc momenteel misschien wel de meest muzikale digitale combinatie op de markt is. De stroom liep via een AudioQuest Niagara 3000 en het netwerksignaal werd doorgegeven door de Silent Angel Bonn N8 switch met de bijpassende Forester F1 voeding. De Veddan Origin luidsprekers werden analoog aangestuurd vanuit de Mola Mola, een onverwachte constructie aangezien de Veddan luidsprekers ook over een ingebouwde (eventueel draadloze) digitale inputmodule beschikken. Hierover zou Ben later die middag nog wat meer vertellen, beloofde Marc.

De eerste track die werd aangezet veroorzaakte een schok in mijn perceptie. Een nummer van Phil Collins, gespeeld door Fourplay en met Collins zelf op zang. Het geluid was zowel prachtig afgebeeld als volledig ruimtevullend. Tonaal was het een feestje van kleurrijke neutraliteit, maar dat bééld! Daar stond Collins, rechtop, want ik ‘zag’ hem staan tussen de luidsprekers, met zijn mond op de juiste hoogte, iets waar sowieso maar heel weinig luidsprekers in slagen. Met ‘keel en borst’ in de klank, dus heel tastbaar en menselijk. De piano van Bob James en de gitaar van Lee Ritenour klonken levensecht, snel en dynamisch en tonaal rijk, met veel ‘druk’ achter het geluid waardoor hun klank bijna tastbaar werd. De volgende opname was ouder, Art Blakey & The Jazz Messengers, live in de Keystone Club begin jaren 80. Een fraaie, natuurlijke registratie met een fraaie ambiance en de juiste hoeveelheid warmte, met enorm veel detail en zonder een spoor van scherpte. Hier was het in ruimtelijk opzicht van hetzelfde superfijne laken een pak: een fraaie en goed aanwijsbare - maar niet messcherp ‘gestoken’ - plaatsing tussen, achter en voor de luidsprekers werd gecombineerd met een weergave van de ruimte om de muzikanten heen die ik zelden zo driedimensionaal, nee, bijna holografisch ervoer als hier.

Het is lastig te omschrijven wat er met je waarneming gebeurt als je opeens overal om je heen geluid hoort uit slechts twee luidsprekers, zonder dat daar digitale strapatsen zoals Q-Sound aan te pas komen. Enerzijds wilde de muziekliefhebber in mij zich wentelen in de bijna tastbare aanwezigheid bij dit legendarische concert, maar anderzijds vochten de audiofiel en de journalist in mij een verbeten maar verloren strijd om precies te horen wat er technisch allemaal gebeurde. 

De elektronische producties van Boris Blank, de muzikaaltechnische helft van het Zwitserse duo Yello, behoren tot de beste die ik ken. Je kunt er muzikaal van vinden wat je wilt maar qua klanklandschappen is de man een genie. Het laag in Till Tomorrow, van het album Touch, ging werkelijk putdiep en liet de bank trillen, maar er was geen enkele vervelende druk te voelen. Het laag wás er gewoon, soepel en snel. De trompet van de naamgever van de track, Till Bronner, klonk geweldig. Ik keek als het ware rechtstreeks in de beker en kon het spuug bijna horen borrelen. Ja, het werd af en toe wel heel plastisch en intiem met deze weergave. De pastelkleurige synthesizerklanken die het canvas van dit klankschilderij vormden waren onmogelijk te lokaliseren, ze hingen als op een zacht briesje wuivende vitrages overal om me heen in de luisterruimte. Ik heb het niet zitten vinken, maar op dat moment had ik al minstens vier keer het woord ‘grensverleggend’ in mijn binnenste gehoord.

Nadere toelichting door Ben van Leliveld en tweede luistersessie

Vlak na de lunch arriveerde Ben. Iets later dan hij had verwacht, maar ook de opnames in Haarlem moesten van het gebruikelijke allerhoogste niveau zijn en daar was de hand van de meester nodig voor de akoestische tuning van het 5.0 monitoring systeem. Hij vertelde trots dat het de eerste 5-kanaals opnames waren die met de geweldige nieuwe KEF LS50 META worden gemonitord, een luidspreker waarvan toevallig eerdaags een recensie van mijn hand over zal verschijnen. Genietend van een kopje koffie praatte hij me even bij over de ontwikkelingen sinds mijn vorige bezoek. “We hebben dus een paar interessante uitnodigingen gekregen, onder meer naar aanleiding van een bezoek van Robert, Edwin en Viktor van Siltech en CrystalConnect aan onze winkel. Zij waren erg van onder de indruk van onze luisterruimte en vroegen of we eens konden komen luisteren wat er aan hun nieuwe demoruimte kon worden verbeterd. Dat is uitgelopen op een uitgebreid project, waarbij we ook kennismaakten met hun nieuwe Symphony luidsprekersysteem, een uiterst innovatief zesweg (!) ontwerp dat gebaseerd is op Edwin’s wens om iedere driver niet meer dan 2 octaven van het spectrum te laten weergeven, om zo de vervorming tot een minimum te beperken."

"Een leuk gevolg van die samenwerking is dat we met onmiddellijke ingang ook dealer van Siltech en CrystalConnect zijn geworden, en we gaan er iets mee doen in het kader van de demonstratie-serie Dutch High End Masters, waar we eerder dit jaar voorzichtig mee begonnen zijn.”

“Wat het Veddan Origin systeem betreft, daarvoor hebben de mensen van Veddan, die ruim vijf jaar aan het concept hebben gewerkt, ons benaderd om te helpen bij de klankmatige afstemming van het systeem,” legt Ben uit. “Toen het hier voor het eerst werd aangesloten klonk het zeker nog niet optimaal, maar ik hoorde zó veel potentie dat ik niet anders kon dan toestemmen. Het voordeel van dit systeem is dat het actief is en dat de wisselfilters dus vóór de eindversterkers in het digitale domein werken. Dat betekent dat je de metingen die je in de ruimte doet heel snel kunt omzetten in aanpassingen van het filter. Daar ben ik uiteindelijk twee weken bijna de hele dag mee bezig geweest, maar daarna kon dan ook de champagne worden ontkurkt."

Op mijn vraag over de kabels die van de Mola Mola naar beide Origins lopen zegt Ben: “Het systeem heeft digitale ingangen, dat betekent dat je er eigenlijk alleen een bron bij nodig hebt. En ze communiceren desgewenst ook draadloos in ongecomprimeerde 24/96 resolutie via het speciaal voor hires-audio ontwikkelde WISA protocol. Toch hoorden we dat het systeem nóg beter klonk wanneer we het analoog aanstuurden, en dat heeft alles te maken met het gebruik van een externe clock. We hebben ontdekt dat de clockgeneratoren die in digitale schakelingen zitten extreem gevoelig zijn voor twee dingen: temperatuurschommelingen en resonanties. Aan die temperatuur kun je wat doen door ze in hun eigen ‘behuizing’ te plaatsen waarin een constante temperatuur wordt bereikt. Maar die trillingen krijg je niet onder controle wanneer de clock zit ingebouwd in een actief luidsprekersysteem. Door hun taak over te laten aan de clock in een externe DAC, zoals hier de MU-1, gaat de weergave er hoorbaar op vooruit omdat er aanzienlijk minder jitter optreedt. Je kunt dus kiezen: draadloos gebruiksgemak - en dat klinkt al waanzinnig goed natuurlijk - of een allerlaatste extra stap zetten en analoog de speakers in vanuit een externe DAC."

Het smakelijke verhaal over de voicing van de Origins heeft de trek in muziek alleen maar groter gemaakt, dus we kiezen het album Lilies van Melanie de Biasio. Dat is echt een vergeten parel, omdat iedereen in de audiofiele community bijna automatisch naar haar album No Deal grijpt. Lilies bevat echter een heleboel bijzondere details, zoals dat alle microfoonopnames - tot en met de stem van Melanie - zijn gedaan met slechts twee spotgoedkope Shure SM57 microfoons. Het klankmatige resultaat van de mengeling tussen de wat rauwe en soms pijnlijk eerlijke akoestische opnames en de warm klinkende elektronica die ze rijkelijk toepast is heel erg spannend.

Bij deze opname was heel goed te horen hoe snel en gebalanceerd het Veddan systeem is, want ook op zeer laag volume was de klank breed en vol, zat er druk en dynamiek in en ontbrak het derhalve aan niets. De ideale luidsprekers voor Late Night Listening zou je zeggen. Dat je er ook een feestje mee kunt bouwen bleek toen ik het nummer Drinkee aanzette, van het album Soft Animals van het Amerikaanse duo Sofi Tukker. Daar zit een aanstekelijke en diepe beat in die door de Veddan met aanstekelijk enthousiasme wordt weergegeven. Iets voorbij de helft van het nummer zit een lange break waarin een psychedelisch synthesizersoundscape slechts wordt onderbroken door een stem en een elektronische trommelslag die met een bijna eindeloze glissando de diepte induikt. De bank trilde weer, en wij genoten. We sloten af met het bizar ruimtelijke nummer Outer Space van Dasha Rush, op haar album Sleepstep: Sonar Poems for My Sleepless Friends. Deze track deed zijn naam echt eer aan, we zweefden een krappe vier minuten gewichtloos door het heelal. De luidsprekers waren volledig verdwenen, en ook de ruimte om ons heen vervaagde en werd oneindig groot. Een luidsprekersysteem dat tijd en ruimte verandert, zoiets kom je maar een paar keer in je leven tegen…

Finale overweging

Dat deze Visit helemaal over het Veddan Origin systeem zou gaan wist ik van tevoren al. Dat ik er zó van onder de indruk zou zijn had ik echter niet verwacht. Een zeer kostbaar systeem, slechts voor enkele gelukkigen weggelegd, maar wél een volledig en uiterst innovatief Nederlands ontwerp en echt ongelooflijk goed. Is dit de volgende stap in luidsprekertechnologie? Dat laat zich lastig voorspellen. Ik weet niet of het systeem technisch zodanig aan te passen is dat het in een voor iedereen betaalbaar luidsprekersysteem kan worden ingezet. Maar op zich is dat ook helemaal niet belangrijk. Wat telt is dat het er is, dat het ons in staat stelt om ‘next-level' van muziek te genieten en dat het ‘van bij ons’ is. En daarbij mag dan niet vergeten worden wat de voicing van het systeem door Listening Matters heeft betekend voor het eindresultaat. Wanneer je totaal geen behoefte meer hebt om op deel-aspecten van de weergave in te zoomen maar om de weergegeven muziek gewoon als vanzelfsprekend geheel tot je te nemen, dan durf ik dat best nóg een keer grensverleggend te noemen. Petje af voor Veddan en Listening Matters.