Laat ik deze test eens beginnen met meteen maar de knuppel in het hoenderhok te gooien. Want het merk van deze test heeft zeker voor Nederlandse begrippen zijn naam niet bepaald mee. Ook al staat Kroma hier met een ‘K’ geschreven, iedereen denkt natuurlijk meteen aan Croma; het zeer bekende bak- en braadproduct van Unilever wat al sinds 1963 een waar begrip is. Ook de typenaam ‘Mimi’ vind ik zelf nu niet bepaald stoer of heroïsch overkomen. Dit in tegenstelling tot de andere Kroma Audio modellen die luisteren naar zwoele namen als Julieta, Carmen en Elektra. Maar genoeg gelachen, want het buitengewoon begerenswaardige paar high-end monitorluidsprekers wat hier in de luisterruimte staat, heeft wel degelijk uiterst serieuze pretenties. Het mag dan wel met afstand het kleinste model uit deze voor Nederland nog onbekende luidsprekerfabrikant zijn, het is ook meteen één van de best bewaarde geheimen binnen de high-end audio!
Kroma Audio
Voor een audiorecensent zoals ondergetekende is het buitengewoon leuk en interessant om kennis met een nieuw en ‘nog niet ontdekt’ serieus audiomerk te maken. Want wat zijn hun denkbeelden, wat is het streven en waar komt het vandaan? Kroma Audio blijkt een luidsprekerfabrikant die heel afwijkend nu eens niet uit Amerika, Japan, Denemarken, Italië of Engeland afkomstig is, maar uit Spanje. Spanje? Is daar in het heerlijk warme mediterrane klimaat waar mensen veel buiten leven dan ook nog belangstelling voor audio en muziekluisteren? Jazeker en na enig nadenken kom ik naast Kroma op nog drie andere serieuze Spaanse audiomerken: de ingenieuze audioracks van Artesania Audio, de slimme stroomproducten van Vibex, en de bijzonder exclusieve high-end audiocreaties van Wadax. Na het bijwonen van verschillende demo’s op onder andere de XFI show in Veldhoven en bij Chattelin Audio Systems in Den Haag, ben ik overtuigd van de toegevoegde waarde van toch ook weer de zoveelste nieuwe high-end audiofabrikant. In zo’n overvolle markt als de onze lijkt dat bijna niet meer mogelijk, maar toch weet dit Spaanse merk met zijn bijzondere creaties het tegendeel te bewijzen.
Andere wegen, ander geluid
Achter de naam Kroma Audio zitten Miguel Castro en Javier Millán. Twee jonge audioveteranen die hun lauweren inmiddels al ruimschoots hebben verdiend. Miguel heeft daarbij voor zijn werk als recensent voor het Spaanse HifiLiveMagazine inmiddels al vele jaren luidsprekers intensief met elkaar kunnen vergelijken, terwijl ook Javier als regionaal wisselfiltermodificatie-expert echt audiobloed door zijn aderen heeft stromen. Het merk is gelegen in gitaarbouwregio Granada, waar ontdekt werd dat het zogenaamde tonewood wat onder meer bij de bouw van gitaren wordt gebruikt ook voor de verschillende massieve baspoorten kan worden toegepast.
De uitermate dynamische en expressieve flamenco muziek met hun verschillende pulserend bespeelde akoestische gitaren, zou als ijkpunt voor de werkelijk realistische weergave van deze weergevers worden genomen. In de dagelijkse praktijk zorgt Miguel dus voor de kastontwerpen, terwijl Javier verantwoordelijk is voor de wisselfilters. Hoewel tijdens de ontwikkeling zeker van geavanceerde hightech ontwerptechnologieën gebruik wordt gemaakt en de metingen onder meer in een echte ‘dode kamer’ worden uitgevoerd, vindt de definitieve fijnstemming toch nog altijd gezamenlijk tijdens vele lange luistersessies plaats. Voornaamste reden voor deze benaderingswijze is dat beide heren het gehoor nog altijd als het beste meetinstrument beschouwen, onmisbaar om tot een werkelijk realistisch klinkende weergever te komen.
Krion en meer
Een ander bijzonder aspect is dat het merk alleen van het bijzondere materiaal Krion voor de behuizing gebruik wil maken. Dit solid surface materiaal wat afkomstig is van het Spaanse Porcelanosa is het antwoord op DuPont’s Corian en bestaat uit door bauxieterts gewonnen aluminium trihydraat in combinatie met speciale hars. Net als tegenhanger Corian heeft het de uitstraling van natuursteen, een zeer hoge dichtheid en een spiegelglad, poriënvrij oppervlak.
Een ander bijzonder ontwerpfacet is het gebruik van Panzerholtz voor de topplaat van de verder eveneens van Krion vervaardigde nieuwe diffusor stand van de Mimi. Dit extreem zware, wederom zeer inerte materiaal is de houten tegenhanger van Krion en wordt vervaardigd door met hars geïmpregneerde spaanplaat tot 60 procent van zijn originele dikte samen te persen. Het eindresultaat is een houtsoort die zelfs kogels kan tegenhouden en de nachtmerrie van iedere machinale bewerking is. Ook de drie kegels onder iedere stand zijn gemaakt van dit fascinerende materiaal. Door hun vriendschap met Cliff Orman van Vibex, raakten Miguel en Javier geïntrigeerd door zijn experimenten die aantoonden dat wervelstromen gegenereerd door metalen schroeven en bouten de geluidsweergave structureel aan konden tasten. Mede daardoor wordt inwendig van zo min mogelijk metalen onderdelen gebruik gemaakt en worden zelfs de luidsprekereenheden met thermoplastic schroeven bevestigd.
Kroma Audio Mimi
Binnen het ten tijde van dit schrijven uit vier modellen bestaande Kroma Audio-gamma is de Mimi met afstand het kleinste en tevens minst dure model. Toch bestaat ook deze benjamin uit een quasi ‘monocoque’ kast. In geval van dit Spaanse merk wil dat zeggen dat hetzelfde harsmengsel waar ook het Krion mee wordt samengesteld als middel wordt ingezet om de afzonderlijke panelen tot één naadloos geheel chemisch te verlijmen. Wanneer de Mimi’s uit hun houten kisten worden bevrijd (uniek binnen deze prijsklasse!), ben ik verbaasd over het hoge gewicht van 16 kilo per kast. Op zich is 16 kilo niet zo bijzonder, maar wel als het een luidspreker van maar 39,8 cm hoog, 20,8 cm breed en 25 cm diep betreft...
Hoewel het Krion tegen een meerprijs van 10 procent ook in andere kleuren is te verkrijgen, is de standaard gehanteerde kleur wit. Ik zou zeggen RAL 9010 (dus niet gelig of ‘pijn aan je ogen’ wit) en aangenaam aan je ogen. De solide behuizing helt een graad of 7 achterover voor een optimaal tijd- en fasegedrag wat dan niet meer in het filter hoeft te worden gecompenseerd, terwijl aan beide zijden een dunne laag carbonvezel voor de sier is aangebracht. Ook hier zijn optioneel nog andere opties verkrijgbaar tot zelfs 24-karaats bladgoud aan toe! De voorzijde van dit 2-weg systeem wordt behalve door een basreflex opening met uiteraard een massieve houten baspijp van tonewood ook gesierd door een asymmetrisch geplaatste Deense 20 mm Hiquphone softdome tweeter voor het hoog. De unit die is daarbij gemonteerd aan het uiteinde van een zogenaamde waveguide. Een soort van ondiepe hoornachtige constructie die vooral bedoeld is om het afstraalgedrag van beide units beter met elkaar overeen te laten komen, waarbij ook het rendement en vooral de diffractie van de kast aanzienlijk worden verbeterd. Een 16,5 cm eveneens uit Denemarken afkomstige Scan Speak mid-woofer met pulp conus uit hun Classic Series, draagt zorg voor de rest van het spectrum. Het zo belangrijke passieve wisselfilter blijkt zoals verwacht te zijn opgebouwd uit topklasse Mundorf in samenwerking met NOS (new old stock) componenten.
Opvallend hoog rendement
Een zeer opvallend gegeven is de opgegeven gevoeligheid van 92 dB bij 8 Ohm. Een absolute droomwaarde die maar hoogst zelden bij dit soort kleine weergevers voorkomt en er mede voor kan zorgen dat men al met een (buizen)versterker van slechts 15 Watt al zeer goed uit de voeten kan. Keerzijde is dat kleine luidsprekers met een hoog rendement vaak een nog maar weinig bevredigend laag kunnen weergeven en dat een diep doorlopend laag juist een laag rendement met een beperkte belastbaarheid op zou leveren. Het moet immers uit de lengte of uit de breedte komen. Maar gelukkig leven we anno 2019 en inmiddels is de laatste jaren veel verbeterd bij onder meer het rendement van luidsprekerunits.
Toelichting van Kroma hield ook in dat dit hoge rendement in de vaak gebruikte dode kamer ‘slechts’ 90 dB bedroeg, terwijl de 92 dB vooral in echte thuisomstandigheden met automatisch meer reflectieve oppervlakken zou worden gemeten. Hoe het ook zij, zelfs dan is er nog steeds sprake van een fraai en bijzonder bruikbaar rendement. Op de achterzijde staat met sierlijke letters groot de naam ‘Mimi’ en met strakke en minder grote letters en cijfers de naam Kroma en het serienummer geschreven. Het zeer goed afgewerkte ontwerp wordt tenslotte gecompleteerd door een tweetal bijzonder hoogwaardige Mundorf EVO luidsprekerkabelaansluitingen.
Diffusor stands
Een integraal en best bijzonder onderdeel van de Mimi presentatie, wordt gevormd door de pas recent uitgekomen Kroma Diffusor stands. Een sierlijke en ranke luidsprekerstand die met zijn 56 cm hoogte (exclusief cones van 3 cm) en vooral materiaalkeuze, optimaal bij het Mimi ontwerp past. Het lijnenspel weet daarbij op intrigerende wijze een strakke ontwerpstijl met het passievolle mediterrane lijnenspel te verenigen. Uiteraard is ook hier weer voor de combinatie van de materialen Krion en Panzerholtz gekozen en zorgt de uitgekiende plaatsing van de verticale lamellen, voor een gehoormatig akoestische onzichtbare stand. Voor wie de wijd uiteen staande lamellen visueel toch niet zo fraai vindt, bestaat ook nog de mogelijkheid om de stand heel eenvoudig 180 graden om te draaien. Gehoormatig maakt het nagenoeg geen verschil en het uiterlijk toont er wat ‘moderner’ door. De drie kleine bijbehorende cones passen tenslotte fraai in kleine uitsparingen aan de onderzijde.
Opstellen
Een serieuze high-end monitor. Afwijkend qua concept en materiaalkeuze, voorzien van een in mijn ogen fraai design en vol van de zoete belofte voor topklasse geluidsweergave. Als dat niet aantrekkelijk is? Maar zoals zo vaak blijkt dat voor het zoete in de praktijk eerst toch nog wat gewerkt moet worden. Het begint al met de tamelijk hoogpolige vloerbedekking in mijn luisterruimte die een hoogte onder de Kroma voetplaat creëren waar de kleine houten cones meteen hopeloos in verdwalen. Gevolg is dat de toch vrij hoge en zware constructie van stand met monitor, meteen al vervaarlijk heen en weer beweegt bij alleen al het langslopen. De oplossing wordt gevormd door enkele zware en vooral grote tegels, waardoor het geheel wel conform de regels kan worden opgesteld. Daarbij hebben de meeste mensen tegenwoordig harde vloeren in huis waardoor dit probleem al meteen niet bestaat. Toch blijkt er al snel nog een ander aspect te zijn waar ik tegenaan loopt.
De Panzerholtz topplaat van de diffusor stands zijn evenals de Krion onderzijde van de Mimi namelijk spiegelglad. Gevolg is dat de Mimi’s hier veel te gemakkelijk op kunnen gaan schuiven! Zeker als een luidsprekerkabel van een wat zwaardere soort is of iets onder spanning staat, kunnen de luidsprekers gaan schuiven of verdraaien. Natuurlijk kunt u er zelf wat kleine rubber dopjes op plakken, maar dat is dan weer niet zoals de fabrikant het bedoeld heeft. Hopelijk komt Kroma Audio hiervoor op korte termijn met een oplossing. Gelukkig blijkt er verder geen vuiltje meer aan de lucht te zijn en blijkt de opstelling voor zowel kleine als grote ruimtes totaal niet kritisch te zijn. De weergevers vragen maar om gemiddeld indraaien, een modale afstand tot achterwand en zijmuren en een kwalitatief hoogwaardige bron en versterker. Daarbij hoeft laatstgenoemde geen power house te zijn en combineren buizen er inderdaad ook uitstekend mee.
Gebruikte componenten
Niet geheel toevallig en mede doordat de bijzondere kwaliteiten van deze benjamin zijn roep al vooruit was gesneld, had ik voor deze test een waar arsenaal aan met name versterkers aan laten rukken. Op het gebied van buizen waren dat de kleine (2 x 20 Watt) Mastersound Dueventi en zijn duidelijk grotere en krachtiger (2 x 30 Watt) broer Compact 845. Terwijl mijn referentie Zanden 6000 met zijn 2 x 90 Watt de top in dit segment bepaalde. Op het gebied van transistorversterkers gaven een Hegel H590, Accuphase E-650 en zelfs de fantastische Dan D’Agostino Progression voor- en eindversterkercombinatie de toon aan. Overkill? Voor u als consument natuurlijk wel, maar voor mij als recensent wil ik naast een ondergrens ook graag weten tot hoe ver de kwaliteiten van een bepaald product gaan. Hoeveel kwaliteitsverbetering kan hij nog laten horen en wanneer stopt het? Wat de rest van de aansturing betreft namen een Audio aan Zee Reference Flow en Hegel H590 met NAS het streaming gedeelte voor hun rekening, terwijl mijn vertrouwde North Star Design 192 mk II + Extremo DAC voor de cd conserven zorgde. Kabels waren AudioQuest Fire RCA + XLR interlinks en NRG1000 stroomkabels, Transparant Ultra interlinks en stroomkabels, Siltech Royal Signature Empress Crown interlinks, EAT Current Conductor stroomkabel, Kemp Electronics PC Reference stroomkabel, Nirvana SX luidsprekerkabels, PC Plus stroomkabel en een White Gold i2S verbinding tussen het NSD cd-loopwerk en DAC.
Als vergelijkende weergevers zijn tenslotte behalve de Referentie Master Contemporary C en MC Systems MP3.1, ook de nieuwe Master Stealth Three en KEF LS50 monitoren gebruikt.
Luisteren
Vanaf het eerste moment dat deze weergevers optimaal zijn opgesteld, is het meteen duidelijk dat de Mimi uit een ander hout of beter gezegd Krion is ‘gesneden’ dan het gros van de andere luidsprekers in deze prijsklasse. Het eerste wat mij opvalt is een heerlijke levendigheid in combinatie met een opvallend hoge mate aan transparantie met een ver doorlopend zeer natuurlijk hoog, expressie, maar ook verzadigde klankkleuren en een moeilijk te omschrijven passie. Het is een soort van gloedvol ‘zangerig’ karakter wat je vooral tegenkomt bij veelal met het gehoor getunede weergevers uit inderdaad, mediterrane landen. Ik heb het dan vooral over (Italiaanse) merken als Diapason, Opera, Zingali, Franco Serblin en de oudere Sonus faber modellen uit de periode dat Serblin daar nog de scepter zwaaide.
Uiteraard wil ik hiermee niet zeggen dat de Mimi identiek aan deze genoemde merken klinkt, maar wel dat je bij een adequate aansturing meteen het gevoel krijgt dat de muziek leeft en op bepaalde wijze natuurlijk overkomt.
Een prachtige cd om dit te onderstrepen is het legendarische Philips Album ‘Flamenco’ met Pepe Romero, Chano Lobato, Maria Magdalena en Paco Romero. Hoewel het album al in 1988 is opgenomen, klinkt het alsof het pas gisteren is geregistreerd. Met typisch Flamenco gezang, geklap met handen, ratelende castagnetten, virtuoos bespeelde Spaanse akoestische gitaren, fraai hoorbare zaalreflecties en vooral het enorm dynamische gestamp van voeten op een houten vloer, veegt de Mimi bijna letterlijk de vloer aan met een groot deel van de ‘fabrieksconcurrentie’. Ik doel daarbij dan vooral op de vele moderne weergevers waar tijdens de ontwikkeling nog maar nauwelijks naar wordt geluisterd en vooral het meettechnische gedeelte dik in orde is.
Doordat ik zelf veel bij de ontwikkeling van een aantal ‘beroemde’ luidsprekermodellen betrokken ben geweest, herken ik meteen dat bij de Mimi (heel) veel met geoefende oren naar filtercomponenten en de interactie van verschillende materialen is geluisterd. Zo is de intonatie van de gitaar van Pepe werkelijk ‘spot on’ en hoor je hoe alle materialen waar zijn gitaar mee is opgebouwd, gezamenlijk de specifieke klank geven. En zo is het ook met de houten castagnetten, het hout van de vloer, de leren zolen van de schoenen en de stembanden die echt de identiteit van hun zangers bezitten en niet in zo vaak waargenomen anonimiteit verzanden.
Ook bij de fraaie Friend ’n Fellow ‘Live’ dubbel cd uit 2003 van het door mij gefavoriseerde Duitse duo Constanze Friend (zang) en Thomas Fellow op gitaar, is het meteen weer raak. De ‘Mon Ami’ zaal in het eveneens Duitse Weimar wordt prachtig in mijn ruimte geprojecteerd en duidelijk zijn de sfeerwisselingen in de stem van Constanze en verschillende gebruikte gitaren bij Thomas te horen. Luister bijvoorbeeld maar eens naar het gevoelige You en daarna naar het superenergieke Black night. Een facet wat ook steeds opnieuw naar voren komt is schaalgrootte. Nee, het lukt de Mimi nog niet om het beeld van een veel grotere vloerstaander neer te zetten, maar dat het wel veel groter is dan je uit de toch vrij kleine afmetingen zou verwachten is een feit. Daarbij zijn deze weergevers met de juiste toch wel krachtige versterker, ook opmerkelijk hoog belastbaar. Terwijl ze ook op laag volume al heel volwassen klinken.
De juiste versterker
Doordat de klanksignatuur van de Mimi ondanks zijn hoge transparantie ook ietwat aan de warme kant van het spectrum zit (bij plaatsing in een kleinere tot modale ruimte), vind ik zelf een combinatie met (te) warm klinkende buizen of warm/vol/rijk klinkende klasse A transistormodellen, soms ietwat doorschieten naar de te ‘aangename’ kant. Ik bedoel daarmee dat alle muziek in die gevallen een bepaald vriendelijk sausje mee kan krijgen wat de muzikale spanning, accuratesse en het ‘op het puntje van je stoel’-gevoel net wat teveel kan verminderen.
Wat mij betreft wordt de ideale combinatie gevormd door elektronica met een neutrale (maar uiteraard niet kale en witte) inslag. Naast buizenversterkers zoals de grotere Mastersound, Octave of Zanden Modern line modellen, blijkt ook bijvoorbeeld de fraaie Hegel H590 met zijn enorme vermogen, puntigheid, stabiliteit en zeer hoge laagcontrole een hele goede combinatie vormt. Dus buizen kan zeker, mits ze maar aan de neutrale kant van het spectrum zitten en over voldoende vermogen beschikken. Bij transistors geldt bijna het omgekeerde. Hier dient de versterker naast neutraliteit juist nog over een gezonde dosis tonale verzadiging en natuurlijkheid te beschikken.
Vliegen
Uiteraard heb ik het mooiste voor het laatste bewaard en dat is wat er gebeurt wanneer je de buitenissige combinatie van D’Agostino Progression voor- en eindversterker op de dan verhoudingsgewijs piepkleine Kroma Audio Mimi aansluit. In eerste instantie gebeurd waar ik op heb gehoopt. Dat wil zeggen dat de Mimi meteen een groot deel van de meerwaarde en kwaliteiten van deze superversterker kan laten horen. Omgezet in woorden is dat een enorme autoriteit, prachtige gloedvolle klankkleuren, een hele vloeiende ‘korrelloze’ weergave en een moeiteloosheid met schaalgrootte waar je U tegen zegt. Toch is er een opvallende en bijzondere maar. Want wat ook meteen duidelijk wordt, is dat deze last voor de D’Agostino’s te ‘licht’ is. Dit is een bij velen denk ik onbekend fenomeen, maar is wel vaker hoorbaar wanneer hele krachtige versterkers die vooral bedoeld zijn voor moeilijke lasten bij een (te) gemakkelijke last worden ingezet. Oké, de Mimi’s mogen dan wel wat lager qua beloofd rendement zitten, maar de impedantie schommelt wel nog steeds rond de 8 Ohm. Voor zo’n zeer krachtige Progression eindtrap is dat bijna alsof een Leopard tank een Fiat Panda uit een sloot moet trekken. Hij trekt de auto met zoveel gemak uit de sloot dat hij niet eens merkt dat het al is gebeurd. Totale overkill dus, maar toch leuk en in dit geval nuttig omdat de Mimi wel voor een belangrijk deel de bijzondere kwaliteiten kan laten horen.
Als laatste nog wat woorden over de audiofiele prestaties. Hoewel daar bij de Mimi niet de nadruk op ligt, kan gezegd worden dat het laag dieper doorloopt dan je zou verwachten. Toch ligt de werkelijke kracht vooral in het middenlaag. Samen met het midden en hoog bereik vormt het een zeer volwassen totaalbereik, waarbij absoluut een glansrol voor het ronduit spectaculaire onspectaculaire hoog van deze weergevers is weggelegd. Niet alleen behoort het tot het beste waar een softdome momenteel toe in staat is, maar combineert het ook een grote neutraliteit, met een hele mooie natuurlijkheid en souplesse. Voeg daarbij een voortreffelijk van de kast loskomende weergave gevat in een mooi groots ruimtelijk stereobeeld en je hebt een wolf in schaapskleren. Een indrukwekkend grootse weergave voortgebracht door een vrij kleine monitor.
Conclusie
Met de Mimi heeft Kroma Audio wat mij betreft vol in de roos geschoten. Met name het bezielende en gepassioneerde weergavekarakter is een verademing wanneer je het vergelijkt met de bijna eindeloze rijen ‘foutloze’ fabrieksproducten. Maar denk nu niet dat deze Benjamin in alle kleuren van de regenboog behalve de juiste is gevoiced, want niets is minder waar. Nee, de kracht van de Mimi ligt juist in de natuurlijke geloofwaardigheid van het muzikale gebeuren. Binnen opvallend kleine afmetingen wordt namelijk een heel volwassen weergave vol met kleur, geur en goed op smaak neergezet.
Wanneer ik het oppervlakkig vergelijk met de grotere en vooral veel duurdere Kroma Audio broers, zijn de gemaakte concessies nog steeds opmerkelijk klein, maar wel hoorbaar in een wat warmer en iets minder gedefinieerd geluid met uiteraard een beduidend kleinere schaalgrootte en meer gematigde dynamische contrasten. Maar mag het ook bij minimaal € 35.000,- prijsverschil ten opzichte van het volgende grotere model?! Ten opzichte van de concurrentie biedt de Mimi vooral een wezenlijk andere invulling. Meer muzikale bezieling en minder nadruk op uitsluitend het ‘technisch perfecte’. Vooral van harte aanbevolen voor mensen die out of the box durven te denken en de muzikale boodschap met al zijn passie en grandeur de boventoon willen laten voeren.
Kroma Audio Mimi € 7.950,- per paar
Kroma Audio Mimi inclusief stands € 9.900,- per paar
Kroma Audio stand (los) € 2.950,- per paar
Harmony Audio Import, tel: +31(0)6-53354337, e-mail: info@harmonyaudioimport.com, www.harmonyaudioimport.com
