“In 2008 zette McQueen met zijn debuutfilm Hunger al een klein meesterwerk neer. Drie jaar later volgde het misschien wel net zo sterke Shame. Met 12 Years a Slave bewijst McQueen dat we niet om hem heen kunnen.”
Een citaat uit het Jaarboek van twee jaar geleden, toen laatstgenoemde film in het lijstje van 14 niet te missen film van 2014 verscheen. Later dat jaar werd McQueen in Riga, Letland onthaald als eregast op de European Film Awards, waar hij de European Achievement in World Cinema Award uitgereikt kreeg. En in november van dit jaar werd McQueen ook in Nederland gehuldigd. De regisseur, die zijn tijd verdeelt tussen Amsterdam en Londen, kreeg in de Haagse Ridderzaal de Johannes Vermeer Prijs overhandigd door Minister van Cultuur Jet Bussemaker. Alsof we niet genoeg reden hadden om hem eens in een portret uit te lichten (foto: Thierry Bal).
De jury van de Johannes Vermeer Prijs, de Nederlandse staatsprijs voor de kunsten, heeft McQueen unaniem voorgedragen omdat hij als filmmaker en videokunstenaar "bij voortduring en op voortreffelijke wijze het universeel menselijke belicht, vaak in situaties waarin mensen onderdrukt, onvrij en gekweld hun waardigheid bevechten en bewaren". Bij de bekroning hoort ook honderdduizend euro prijzengeld, dat hij in een zelfgekozen project mag steken. Een uitstekende investering, als je het ons vraagt. De regisseur is hard op weg om ons die ándere legendarische Steve McQueen te doen vergeten.
Korte films
De Britse beeldend kunstenaar en scenarist (1969, Londen) startte zijn filmcarrière met het maken van korte films, bijna altijd zonder geluid en in zwart-wit. Zoals het tien minuten durende Bear (1993) met een korte en ongewone ontmoeting tussen twee naakte mannen; het in 1997 gemaakte Deadpan, waarin 4 minuten lang een meneer midden in een gebouw staat dat herhaaldelijk instort; en Drumroll (1998), waarvoor hij camera’s aan een vat monteerde dat hij vervolgens door de straten van Manhattan liet rollen.
In 2008 kreeg McQueen direct internationale erkenning voor zijn speelfilmdebuut, Hunger. Met Michael Fassbender – die ook in de jaren erna veelvuldig voor zijn camera’s zal verschijnen – in de hoofdrol, dramatiseert de film de laatste pijnlijke maanden van IRA-activist Bobby Sands in Belfast’s Maze Prison. De film won de Gouden Camera en de FIPRESCI Award in Cannes, waarna de teller ook internationaal begon te lopen. Onder de onderscheidingen onder meer een BAFTA, zes Ierse IFTA’s en EFA’s European Discovery of the Year.
Michael Fassbender
In zijn tweede speelfilm, Shame, is de hoofdrol opnieuw voor McQueen’s go-to Duitser. Een dwingend en nauwgezet onderzoek naar de aard van de menselijke behoeften, hoe we onze levens leven, en de ervaringen die ons vormen. Geen verhaal met een plot, maar meer een bewegend portret, in dit geval van een seksverslaafde. Een portret dat prachtig in beeld gebracht wordt; veel blijft ongezegd, vooral over de reden van Brandons verslaving en het verleden van hem en Sissy. McQueen laat het nadenken aan zijn kijkers. Hetzelfde probeert hij te doen met zijn beroemde minutenlange shots. En het werkt, want de film laat je nooit helemaal los. Zelfs niet wanneer je de bioscoop al lang hebt verlaten.
12 Years a Slave
McQueen hanteert – door de camera langzaam op iets of iemand af te laten komen tot close-up afstand of daar voorbij – een intens indringende manier van filmen. Wanneer zijn hoofdrolspeler in 12 Years a Slave (Chiwetel Ejiofor, Fassbender tekende ditmaal voor een bijrol) onderweg is richting zijn lot in het zuiden, filmt de regisseur vanuit het water onder de boot, en laat het waterrad langzaam dichterbij komen. Op het moment dat het rad de camera raakt, werkt deze zich via de planken – als ware in een reuzenrad – omhoog om vervolgens weer in het water te belanden. Het zijn fragmenten zoals deze die de film ook visueel naar een hoger niveau tillen.
Waar het de kunst van het verhalen vertellen betreft, heeft de regisseur zijn kracht namelijk al bewezen. En ook bij dit zware thema wordt het punt je nooit opgelegd, nooit opgedrongen. De filmmaker laat het denkwerk bij de kijker. Het resultaat is een uitzonderlijk krachtige film, die balanceert tussen arthouse en historisch epos, met alle ruimte voor het talent van zijn hoofdrolspeler. McQueen’s derde speelfilm ontstijgt de eerste twee, werd in 48 landen uitgebracht en won meer dan 200 awards waaronder een Oscar voor de Beste Speelfilm, een BAFTA en twee IFTA’s.
What’s next?
Hoe je een negenvoudig Oscargenomineerde instant classic opvolgt? McQueen liet het witte doek even los, maakte weer een aantal shorts - waaronder Mr. Burberry (2016) -, en hield zich bezig met HBO-serie Codes of Conduct. Voor 2018 staat er echter weer een speelfilm op de rol: misdaadthriller Widows, gebaseerd op de gelijknamige Britse miniserie uit de jaren 80. Wanneer een bende criminelen tijdens een overval gedood wordt, pakken de weduwes de draad van het werk weer op. Er is verder nog niet heel veel over bekend, al weten we dat regisseur het script ditmaal schreef met Gillian Flynn (Gone Girl). Ook boekte de regisseur alvast weer een hele sterke hoofdrol: Viola Davis. Dus we verwachten de naam Steve McQueen nog vaker op Filmpjekijken.com te gaan zien.
