(13 februari 2003 Noot van de redactie
Op verzoek van een aantal lezers heeft het onderstaande artikel ook een vervolg gekregen. U kunt dit lezen door de link onder aan het artikel aan te klikken.)
Regelmatig wordt mij gevraagd wat voor luidsprekers het beste gekocht kunnen worden. Soms volledig in abstracto, soms in relatie tot andere apparatuur die reeds in bezit is. Vooropgesteld dat luisteren de belangrijkste informatie dient op te leveren om tot een keus te komen wil ik met dit artikel wat feiten op een rijtje zetten om vooraf een selectie te kunnen maken.
Systemen
In de hifi zijn de volgende systemen verreweg het meest toegepast:
Poortsysteem: Om de laagweergave te verbeteren is de kast van één of meerdere gaten voorzien waarachter een buis van een nauwkeurig bepaalde lengte zit. Het rendement is gemiddeld tot goed. De laagweergave wordt vaak sterk beïnvloed door de dempingsfactor van de gebruikte versterker.
Geheel gesloten systeem: Zoals de naam al zegt zijn deze luidsprekerkasten geheel gesloten. De lagetonenluidspreker wordt in zijn beweging gedempt door de onder- en overdruk die ontstaat door die beweging. Het rendement is vaak wat lager dan bij een poortsysteem. De laagweergave kan al van kleine luidsprekers erg goed zijn.
Hoornsysteem: In de professionele audio zeer veel toegepast systeem. In de hifi kennen we al decennia lang de Klipschhorn. De Amerikaan Paul Klipsch heeft een serie van luidsprekers ontwikkeld die een vaste schare liefhebbers kent. Het rendement is zeer hoog, evenals de mechanische eigendemping. Deze luidsprekers zijn bij uitstek geschikt om te combineren met klasse ´A´ buizenversterkers met kleine uitgangsvermogens.
Transmissielijn: Eigenlijk is dit een soort combinatie tussen een poortsysteem en een hoornsysteem. Gestreefd wordt naar een optimale akoestische belasting voor de lagetonenluidspreker. In de jaren ´70 was IMF een bekende fabrikant van transmissielijnluidsprekers. Momenteel wordt o.a. door PMC een serie van deze luidsprekers op de markt gebracht. Het rendement van een transmissielijn ligt vaak tussen dat van een poortsysteem en een gesloten systeem in.
Getallen
Wat zijn de meest bekende getallen die van een luidspreker in een folder staan en wat betekenen ze?
Belastbaarheid: Uitgedrukt is Watts geeft dit getal aan hoeveel versterkervermogen de luidspreker verdraagt zonder te gaan vervormen of defect te raken. Gezien het dynamische karakter van muziek wordt er nogal eens gesjoemeld met dit getal en wordt er een piekbelastbaarheid opgegeven die bijna onwaarschijnlijk hoog is. Let dus altijd op de continue belastbaarheid van de luidspreker en neem piekbelastbaarheidsgetallen met een korrel zout. Aan de andere kant is het ook zo dat juist door het dynamische karakter van de muziek, het continue vermogen wat we meestal op onze luidsprekers loslaten erg klein is. Het is ook vaak niet erg als het vermogen van de versterker wat hoger is dan de continue belastbaarheid van de luidsprekers.
Frequentiebereik: Geeft de laagste en hoogste frequentie aan die een luidspreker kan weergeven. Hierbij moet ook aangegeven worden bij hoeveel dB dit is onder het gemiddelde niveau waarop de luidspreker gemeten wordt. Het frequentiebereik wordt gemeten in een dode ruimte met 1 Watt versterkervermogen. Het meetsignaal is zogenaamde rose ruis of pink noise en dit is een testsignaal wat alle frequenties van 20 Hz tot 20 KHz tegelijk bevat. Op deze manier wordt tegelijk ook het volgende belangrijke getal gemeten, namelijk:
Rendement: Dit getal geeft het aantal decibel weer wat een luidspreker in een dode ruimte produceert, op 1 meter afstand en met 1 Watt versterkervermogen met rose ruis als meetsignaal. Dit is een belangrijk getal, want als het laag is betekend dit dat er een versterker met veel vermogen nodig is om een redelijke geluidsdruk te bereiken. Een goede richtwaarde is in de buurt van de 90 dB/1W/1m.
Wat hebben we nu aan al deze getallen?
Strikt genomen vertellen deze getallen niets over hoe een luidspreker klinkt. Ze kunnen u alleen behoeden voor een miskoop. Als u bijvoorbeeld een SET buizenversterker hebt met misschien tien Wat uitgangsvermogen dan kunt u beter niet een luidspreker kopen met een rendement van maar 85 dB/1W/1m.
Aan wat voor systeem u de voorkeur geeft is natuurlijk puur een kwestie van smaak, maar een lineair frequentiebereik kan een indicatie zijn voor een neutraal klankkarakter. Ook de akoestiek van de luisterruimte speelt een zeer grote rol in hoe het geluid uiteindelijk bij u thuis wordt. Is uw woonkamer goed gedempt, met tapijt, gordijnen en een stoffen bankstel, dan kan het een goede keus zijn om ruimtelijk klinkende luidsprekers aan te schaffen. Is de huiskamer echter galmrijk met een stenen vloer, lamellen voor de ramen en een leren bankstel dan is het beter om luidsprekers te kopen die een grotere richtwerking hebben om een beter stereobeeld te hebben. Om die reden is het ook belangrijk om de luidsprekers bij u thuis te kunnen beluisteren en ze te testen op uw eigen versterker. Verder is het ook een kwestie van realiteitszin; zet geen joekels van luidsprekers in een kleine ruimte of heel kleine luidsprekers in een grote ruimte. Verder is het eigenlijk niets anders dan heel goed luisteren en vergelijken van luidsprekers binnen uw budget.
Luidsprekers zijn eigenlijk een beetje te vergelijken met de banden/wielen aan uw auto. Zoals de banden verantwoordelijk zijn voor het contact van de auto met de weg, zorgen de luidsprekers voor de uiteindelijke overdracht van het geluidssignaal aan uw oren. Als bij uw auto de uitlijning van de wielen niet goed is, of de schokbrekers versleten zijn, of de motor niet goed is afgesteld, dan zal het weggedrag van uw auto slecht zijn, ook al hebt u nog zo mooie banden onder de auto zitten. Het is dus altijd een samengaan van factoren die niet alleen van een gelijkwaardige kwaliteit dienen te zijn, maar ook met elkaar in balans horen te zijn. Dit geldt in de hifi ook; de luidsprekers zijn belangrijk, maar niet méér of minder dan de rest van de apparatuur. Er moet een overeenstemming zijn in kwaliteit en een technische balans om tot optimale prestaties te komen.
Ik heb met het geven van wat technische achtergrondinformatie een beknopt inzicht willen geven in de belangrijkste technische gegevens van luidsprekers. Goed luisteren en hiervoor de tijd nemen is echter de beste manier om tot een goede keus te komen. Probeer ook altijd de luidsprekers te leen te krijgen om ze thuis, in uw eigen woonkamer en op uw eigen apparatuur te proberen, maar ik kan niet genoeg benadrukken dat luidsprekers er zijn om naar te luisteren. Feitelijk zou het het beste zijn om naar een aantal verschillende luidsprekers te luisteren zonder te kunnen zien waarnaar geluisterd wordt. Blind kiezen dus en niet beïnvloed worden door merkimage, afmetingen of systeem, maar onbevooroordeeld kiezen wat of het mooiste klinkt. Ik denk dat uit zo’n methode wel eens heel verrassende resultaten zouden kunnen komen.
