De Vivid Kaya S12 is een mini-monitor. Lijkt onschuldig, heeft een ‘niets-aan-de-hand’ uitstraling en een zekere mate van aaibaarheid. Eenmaal binnen manifesteert zich de ware aard. Wellicht vergelijkbaar met je schoonmoeder. Derhalve dus een kennismaking.
Vivid Audio
Vivid bouwt luidsprekers die steeds de gemoederen van recensenten en muziekliefhebbers bezig houden. Vivid is namelijk synoniem met innovatie. Geen fabrikant die gewoon in massa luidsprekers bouwt, volgens al 50 jaar bestaande en uitgewoonde concepten. Nee, wie naar een Vivid luistert, beleeft iets nieuws. Een volgende stap in de richting van realistisch geluid. Het verschil tussen luisteren naar je hifi-apparatuur of luisteren naar de muziek.
In de hifi zijn honderden luidsprekermerken met evenzoveel modellen per merk. Verbazingwekkend is dat er nog steeds nieuwe merken bijkomen. Luidsprekers en hifi-producten zijn een commodity-product geworden. Net als vaatwassers en koffiezetters. Luidsprekers zijn klein, huiskamervriendelijk, business as usual, hebben vaak een leuk design, los van de netaansluiting zijn ze ‘draadloos’ en zeker tegenwoordig goed klinkend. Maar de echte innovatie wordt door een beperkt aantal merken en personen gedragen. Dat is in de hifi niet anders dan in veel andere sectoren.
Tussen 1930 en 1980 zijn er maar een beperkt aantal grensverleggende luidsprekers ontworpen en gebouwd, die de performance echt fundamenteel en overtuigend hebben verbeterd. In de luchtvaart zijn we in ongeveer dezelfde tijdspanne van Lindberg’s Spirit en Fokker’s Spin naar de 747 en Airbus A380 gevlogen. Veel meer voortuitgang dan binnen de hifi. Laurence Dickie verdient de eer om deel uit te maken van ‘s werelds meest innovatieve luidspreker engineers. Hij geeft ook duidelijk aan dat Vivid geen luidspreker designer is, maar een research-organisatie. Laurence heeft naam gemaakt met de matrix-behuizing en de Nautilus voor B&W (vanaf 1983). Voor Turbosound ontwikkelde hij een aantal hoorns met voorbeeldige afstralingseigenschappen en bij Vivid (vanaf 1997) leverde zijn werk de stofopwaaiende G1 op in 2008.
Kaya S12
Wie een S12 op Marktplaats of op het Waterlooplein tegen zou komen, loopt er waarschijnlijk achteloos aan voorbij. Een kleine ‘plastic’ luidspreker, die nauwelijks iets weegt en niet opvalt door flashy kleuren en schreeuwende laklagen, hoewel Vivid een uitvoering in piano black levert en in kleuren naar keuze. Dat is dan een gemiste kans. Eindelijk staat de holy grail voor je neus en je herkent dat niet eens.
Deze omissie wordt mogelijk ook niet gedekt door een verzekering. Maar, met een hoogte van 48cm, een inhoud van 12 liter en een gewicht van 6 kilo kan deze S12 makkelijk worden gezien als de zoveelste computerluidspreker. Maar, Vivid spreekt zelf over ‘Small footprint, giant performance’. Dat komt doorgaans niet naar voren uit de standaard specificaties in de folder. Tweeweg systeem met een poort, 87dB rendement, 45-25.000Hz frequentiebereik binnen de -6dB punten en dan nog afmetingen, gewicht, standaard kleurtjes, kleuren op bestelling, muurbeugels, statieven enzovoorts. Hoeveel wil je er hebben? Maar, even doorgravend wordt het spannender. Deze kleine Vivid heeft de befaamde tube loaded reflex van de grote Gaya G1. Er is een nieuwe long throw C100D bass/mid driver en de bekende ‘tube loaded’ D26 tweeter uit de Vivid range. Dat is een goed uitgangspunt, maar er is nog meer.
Techniek
Hoewel de S12 er fancy, modern en attractief uitziet, is de behuizing niet zomaar ontworpen om een trendy design in de markt te zetten. Het is hier echt ‘ form follows function’. De S12 is ontstaan na drie jaar ontwikkelingstijd en is bedoeld als een monitor naast de vloerstaanders in de Kaya-lijn. Denk aan de Kaya 25, 45 en 90. Een standaard luidspreker met de bekende planparallel staande zes plankjes kent zeer veel interne resonanties. Geluid weerkaatst tussen al die oppervlakten en meestal zijn de resonanties in de lengterichting van vloerstaanders problematischer dan de laterale bewegingen. Bij een kleine monitor bleken, aldus Vivid, ook die laterale bewegingen storend. Er is vervolgens een absorber gebouwd in de vorm van een tetrahedron. Dat is een wat complexer wiskundige vorm. Die absorber dempt resonanties in alle richtingen. De grote bijkomende uitdaging was om het zodanig in te richten dat de ‘sound-output’ van de bass reflex poort niet verstoord zou worden, hetgeen natuurlijk snel gebeurt als je intern in alle richtingen gaat dempen. Dat is gelukt, maar de complexe tetrahedron was niet echt geschikt om in serieproductie te gaan maken. Hier komt dan ook de vorm van de behuizing in beeld. De achterkant vormt een ‘shell’, die aan de binnenkant wordt bezet met een soort vleugels. Die dempen alle resonanties in alle richtingen, maar verstoren niet de laag-energie via de bassreflex poort. Dus een wat praktischer vorm, afgeleid van de tetrahedron. De C100D bass/mid driver profiteert dan eveneens van het gebrek aan resonanties en zal logischerwijs mede daardoor zeer strak en neutraal kunnen ‘klinken’. Maar ook de verdere vormgeving van de S12 behuizing is niet at random bedacht, omdat het er zo leuk uitziet. De tweeter is geplaatst in een hoornachtige waveguide. Daarmee krijg je extra output, maar je hebt ook invloed op de time-alignment van het hele systeem. Essentieel is dat de polaire response van de tweeter matched met die van de bass/mid driver. Als dat niet zo is, dan is de frequentie-response in het off-axis gebied niet lineair. Omdat dit bij de S12 dus op orde is, wordt het theoretisch volstrekt duidelijk waarom de S12 tijdens een verder stadium van tuning tot zo’n uitzonderlijke prestatie kwam. Iets dat met veel andere monitoren simpelweg niet lukt. Tenslotte heeft de vorm van de behuizing ook te maken met het vermijden van diffracties.
De Review
Hoe begint een review over het algemeen? Als het om luidsprekers gaat, wordt op basis van de eigenschappen van zo’n luidspreker een keuze gemaakt voor bijpassende elektronica die goed zou kunnen matchen. Dat komt vaak voort uit eerdere ervaringen, soms uit metingen en soms uit lijstjes met specificaties. Zo’n setje wordt dan snel opgebouwd en er wordt even naar geluisterd. Dat is een beslissend moment. De componenten kunnen nog niet op bedrijfstemperatuur zijn en luidsprekers zijn wellicht nog niet ingespeeld, maar zo’n set moet dan kloppen en een bepaalde potentie laten horen. Zo niet, dan kan de match nog heroverwogen worden, maar het moet gewoon al bovengemiddeld presteren. Als dat niet lukt, kun je beter stoppen. Dat is gewoon einde review. Anders raak je in een proces dat veel audiofielen wel kennen. Jarenlang werken aan een systeem, steeds inruilen, opnieuw kopen en uiteindelijk na tien jaar iets bereiken of gewoon zero vooruitgang. Vaak veroorzaakt door een totale mismatch van componenten en grote problemen met de akoestiek en opstelling. De Vivid S12 stond eigenlijk vanaf het begin goed opgesteld en speelde zeer overtuigend. Hier past zeker de term ‘schrikbarend goed’. Er is hier zelden een kleine monitor beluisterd met zo’n verpletterende dynamiek, superieure focussering, neutraliteit, drive en stage. De snelheid van deze weergevers is echt state of the art. De stage-afbeelding is ook zeer goed. Én de weergave van het middengebied is van zeer hoge klasse. Maar, de S12 is een relatief kleine monitor. Voor de S12 geldt dan dat de kwaliteit (definitie, snelheid, neutraliteit) van het laag zeer goed is, maar zo’n monitor gaat natuurlijk niet in de richting van 20Hz. Normaal gesproken voorzie je zulke monitoren dan van een subwoofer, maar het is ook mogelijk om luidsprekers iets dichter naar de achterwand te schuiven. Het laag neemt dan toe, maar de ruimtelijkheid neemt af. Met een beetje toe-in kan de diepte van de afbeelding dan nog iets toenemen, maar dan wordt de breedte van de stage weer iets minder.
Hier spelen ook nog wat akoestische eigenschappen van de ruimte en er is ook een relatie met de aansturing. Een klasse-d versterker heeft zeer veel power in het laag. Dan kan de luidspreker dus weer een stukje naar voren. Maar, het zal duidelijk zijn dat de uiteindelijke plaatsing altijd een soort compromis is. Maar, bij een beetje goede plaatsing kan de S12 voldoende laag leveren om naar het merendeel van de muziek te kunnen luisteren. De stage-weergave van de S12 is heel goed, maar een stage kan natuurlijk ook verschillende kwaliteiten hebben.
Vaak is een stage alleen maar dat het verticale vlak, waarbinnen de muziek zich manifesteert, gewoon als geheel naar een positie achter de luidsprekers wordt verplaatst. Er zijn dan weinig diepteverschillen tussen stemmen en instrumenten. Maar, het is al verdienstelijk als het geluid niet waarneembaar uit de twee luidsprekers komt. Je luistert soms naar twee gaten waar geluid uit komt en dan is er helemaal geen sprake van ruimtelijke weergave.
Potentie
Luisterend naar het zeer goed presterende systeem, in een soort ‘standaard-opstelling’ rondom de S12, gaat het dan toch kriebelen. De meeste mini-monitoren geven toch vaak een wat ‘kleiner beeld’. Het is anders dan wat mogelijk is met grote vloerstaanders en systemen zoals de Genesis 1, de Infinity 5, de PMC Fact Fenestria en de LS van Lyngdorf. Die zijn ruimtevullender en in staat tot een overtuigende live-stage presentatie. Een gevoel zegt dan dat er veel meer uit zo’n Vivid S12 gehaald zou kunnen worden, hoewel een consument thuis al zeer enthousiast zou kunnen zijn over hoe het systeem aanvankelijk presteerde. Dat was absoluut al first class. Nou schept ondergetekende er altijd een sardanisch genoegen in om echt de grenzen van audiosystemen op te zoeken. Zie het als een afwijking, als een soort topsport, als de ultieme uitdaging of gewoon als allergische reactie op een vorm van verveling tijdens het luisteren naar audiosystemen, die volgens de fabrikant iets doen dat je ‘nog nooit gehoord hebt’, maar feitelijk een dertien in een dozijn prestatie neerzetten.
Na een bezoek aan shows of winkels, blijf je wel eens achter met het gevoel dat het goed klonk, maar dat er toch echt meer uit zo’n product te halen is. In audio moet je nooit op je gevoel afgaan, maar gewoon meten, de theorie lezen en tot logische conclusies en acties komen. In ieder geval werd het geheime boekje met de meest bizarre tuning-trucs geraadpleegd en vormde zich een strategie om nog iets meer uit de S12’s te krijgen. Dat boekje is door de jaren heen samengesteld op basis van ervaringen, gesprekken met collega’s uit de (pro) audiowereld, uit vergelijkbare boekjes van professionele (Amerikaanse) tuners en inspiratie die opgedaan werd uit het contact met grote leermeesters, die bereid waren om hun kennis te delen. Een voorbeeld was Ken Ishiwata. Hij demonstreerde ooit twee kleine luidsprekers, aangestuurd met een Marantz-setje met een winkelprijs van hooguit 3K. Vervolgens stond er een afbeelding van het Concertgebouworkest van pakweg 6 meter breed, met een sublieme illusie van werkelijkheid. De verzamelde wereldpers stond perplex en begreep er niets van. De truc staat in het genoemde boekje. De aanpak, in het algemeen, bestaat in principe uit het volgen van theoretische modellen over hoe luidsprekers met een bepaald bouwprincipe een interactie hebben met de ruimte en met de elektronica. De akoestiek van een ruimte biedt bepaalde mogelijkheden, maar er zijn ook onmogelijkheden. Met wat er mogelijk is (voorhanden in een bepaalde luisterruimte) kun je dan gaan manipuleren. Dat betekent dat zoiets in sommige ruimtes gewoon niet kan. Ook kan de elektronica een belemmerende factor zijn, maar dat was hier geenszins het geval. De S12 heeft kennelijk ontwerptechnische eigenschappen die behulpzaam zijn.
Het resultaat was op z’n minst opmerkelijk. De fraaie, maar toch wat bescheidener stage maakte plaats voor een ruimtelijke impressie die in de richting gaat van een live-beleving. Niet meer het gevoel dat er luidsprekers spelen, maar alsof je naar een podium kijkt met een aantal muzikanten. Zo’n geluid is driedimensionaal. Als je goed naar live-muziek luistert, dan ervaar je dat instrumenten en stemmen een verschillende plaats hebben in het horizontale vlak (diepte en breedte), maar ook in het verticale vlak. Geluid stijgt vanuit een piano namelijk ook omhoog en dat kun je waarnemen en ervaren. Stemmen en instrumenten hebben in principe een bolvormige afstraling. Daardoor ontstaat veel meer een 3D-weergave. Die is met luidsprekers lastiger om te realiseren. Daarom is ooit de rondstralende luidspreker bedacht, maar dit principe roept theoretische vragen op. Door de opgewekte reflecties mengt de opname-akoestiek zich met de akoestiek van de afluisterruimte.
Een rondstralende luidspreker werkt dan ook het beste bij het weergeven van volstrekt droog programma-materiaal. Dus een opname zonder akoestiek. Maar, dat is ook weer te kort door de bocht. Er is weer een theoretisch denkkader dat dit beeld nuanceert en rondstralende systemen in een ander licht plaatst. Door het manipuleren met de Vivid S12 en het kiezen van andere interacties met de akoestiek ontstond een veel natuurlijker 3D-weergave. Het beeld kreeg meer dimensies, werd grootser, maar behield de juiste afmetingen van de instrumenten. Er ontstonden hoogteverschillen en duidelijker diepteverschillen in de weergave en het gevoel verdween dat er naar luidsprekers werd geluisterd. Het was gewoon alsof je naar live-muziek luisterde met het podium voor je op 5 meter afstand. Het laag schoof twee oktaven naar beneden. Het bereikte nog geen 20Hz, maar klonk zeer overtuigend op programma-materiaal met wat dieper laag. Zo’n opstelling is natuurlijk ook weer een compromis. Gevoelsmatig ontstaat er namelijk een ervaring zoals je die beleeft op een wat grotere afstand van het podium. De hoeveelheid direct geluid neemt dan iets af en daarmee ook de focussering.
De tuning en opstelling in een ruimte van een systeem is dan ook altijd het resultaat van een afweging en blijft een compromis. Hoe dan ook was het sensationeel om, door de schrikbarend goede detaillering, snelheid en focussering van de S12, het uitsterven van klanken, en de weg die zulke geluiden afleggen binnen de oorspronkelijke opname-ruimte, te volgen. Je kunt galmpatronen volledig volgen. Een geluidsbeeld dat dicht in de buurt van de realiteit komt. Niet in het minst vanwege de enorme snelheid van de S12. Het lijkt alsof er geen enkele timelag zit tijdens het starten van (percussieve) geluiden en ook dat het langzaam of sneller uitsterven van geluid (decay) niet wordt gehinderd door daarbij opgeteld resonantiegedrag in de behuizing, de drivers en de elektronica. Allemaal verschijnselen die maken dat we geluid als minder realistisch ervaren.
Elektronica
Ook de elektronica speelt een rol binnen zulke experimenten. De bron, in de vorm van een Grimm MU1-server en een Mola Mola Tambaqui DAC, biedt natuurlijk een subliem signaal. Uit de Tambaqui is rechtstreeks een eindversterker aan te sturen. Als experiment werd de eindversterker vervangen door een ander toevallig aanwezig exemplaar. De hele magic was vervolgens totaal verdwenen. Het geluid had geen 3D-karakter meer, maar stond op dezelfde horizontale lijn achter de luidsprekers. Het was een dramatisch verschil. Dus, geef de luidsprekers niet de schuld. Hoe je met luidsprekers zoals deze Vivid S12 en passende elektronica een holografischer, grootser en meer natuurlijke weergave kunt bereiken, past bij het advies dat de dealers van Terrason Audio kunnen leveren. De indeling van uw luisterruimte en de akoestische eigenschappen daarvan bieden mogelijkheden, maar stellen ook grenzen.
Epiloog
De Vivid Kaya S12 is een mini-monitor met een aantrekkelijke trendy vormgeving. Lijkt initieel zo onschuldig als de gemiddelde attractieve computerluidspreker bij de Mediamarkt. Misschien neem je de S12 dan niet helemaal serieus. Maar, dat is wellicht de grootste fout in je audiofiele bestaan. Form follows function. Over elk lijntje, bochtje, afronding en oppervlak van deze fraaie uit kunststof opgebouwde luidspreker, is nagedacht. Wie goed kan tunen kan met deze monitors een systeem bouwen dat een muur van geluid neerzet. Een echte 3D-presentatie die nauwelijks meer doet denken aan het luisteren naar muziek via twee kleine luidsprekertjes. Er staat gewoon een podium voor je met musici. Een haast volmaakte illusie, met een fabelachtige snelheid, detaillering, realiteit en neutraliteit. De weergave van het middengebied is zeer fraai.
Het systeem is in staat om de warmte en de sfeer uit de opname voor het voetlicht te brengen. Het laag is loeistrak, gedetailleerd en gedefinieerd. Het gaat niet tot 20Hz, maar met een heel slimme manier van tunen is het mogelijk om binnen het oktaaf te komen waar 80 procent van de muziek het maximale laagbereik heeft, maar dat lukt ook door een plaatsing die iets dichter bij de muur is. Maar, het zal ongetwijfeld enerverend zijn om deze monitoren te voorzien van een of twee subwoofers. De gedachte gaat dan uit naar de SVS SV-2000PRO. Die integreert met name met heel snelle luidsprekers. Is neutraal, snel en gaat vooral extreem diep. Er zijn hier tonen gemeten van 20Hz met een geluidsdruk van 95dB. De S12 komt binnenkort in de luisterruimte voor een second try en zal dan dit experiment tegenkomen. In ieder geval is de S12 een verbazingwekkend product. Hoort in de beleving van ondergetekende tot een van de beste monitoren in de markt. Feitelijk het resultaat van innovatief denken, waarmee de weergave van muziek echt op een hoger niveau is gekomen.
Vivid Audio Kaya S12
€ 6.400 per set (excl stand) | www.terrason-audio.nl
