Een fabrieksbezoek aan Technik und Anwendung Electroakustik, ofwel T+A (“Tee-en-Aa”). Wij ervaren dit als een fijne manier om kennis te maken met de filosofie en de gezichten achter een fabrikant. In dit geval doet het ons zelfs een beetje meer, want T+A is een van de mooiste high-end merken die zeer ‘Gründlich’ in de EU worden geproduceerd.

HiFi.nl is een uitgave van BVDO sinds 1 juli 2019. Dit artikel is een externe bijdrage van Music Emotion.

Voor diegene die nog niet bekend is met deze Duitse fabrikant: T+A is opgericht in 1978 door Siegfried (‘Siggi’) Amft en sindsdien is dit familiebedrijf uitgegroeid tot een bloeiende organisatie die haar hoogwaardige hifi-producten inmiddels ver buiten de Duitse landsgrenzen verscheept. De grootste markt ligt echter binnen de landsgrenzen; in het thuisland.

Van origine is T+A een fabrikant van transmissielijn luidsprekers. In 1988 begint het bedrijf met ontwikkeling van high-end hifi-componenten en in 1992 richt het bedrijf zich volledig op digital audio. Sindsdien kan het bedrijf vele mooie vindingen achter haar naam schrijven. Vindingen en technieken die we vandaag de dag als gewoon beschouwen maar waarbij T+A in de pioniersfase belangrijk ontwikkelingswerk heeft verricht. Voor eigen gebruik.

Duitse ‘Gemütlichkeit’

Dus ‘Pünktlich’ als wij Nederlanders kunnen zijn treffen we in alle vroegte Joop Oosterveld, de verkoopdirecteur voor de Benelux en maken ons op voor een rit naar het Duitse Herford; de geboorteplek van T+A. We worden bij aankomst hartelijk ontvangen door Oliver John (Director of Sales) en directeur-eigenaar Siegfried Amft zelf. Een hele eer. We ervaren Herr Amft als vriendelijke man die, net als het gehele bedrijf, een zekere rust uitstraalt. Hierna maken we kennis met de verschillende teams. Zonder uitzondering hartelijke en gezellige mensen die altijd zijn te porren voor een pilsje of een grapje op zijn tijd.

Dat we te maken hebben met een gezond bedrijf met loyale medewerkers blijkt vooral uit het feit dat het verloop van personeel laag is. Er worden voornamelijk nieuwe krachten aangenomen en vrijwel alle medewerkers die ooit zijn binnengekomen werken nog steeds voor dit innovatieve bedrijf. Hiermee blijft de cultuur, maar ook de kennis en kunde in het bedrijf behouden. Dit vertaalt zich uiteindelijk in de producten van T+A. 

Modelreeks

T+A levert een compleet portfolio van hifi apparatuur tot luidsprekers en tevens de hierbij behorende accessoires zoals bekabeling. Ondanks dat luidsprekers het bedrijf hebben groot gemaakt, is deze productgroep relatief onbekend onder muziekliefhebbers.

De fabrikant levert hierin zowel actieve luidsprekersystemen als passieve modellen; van bookshelf tot vloerstaande audiofiele transmissielijn luidsprekers met een elektrostatisch midden-hoog. Interessant zijn vooral de luidsprekers uit de zeer betaalbare Criterion serie. Deze stamt in de basis uit begin jaren ’80 en is in verloop van jaren telkens verbeterd. De geheel uit aluminium vervaardigde Talis serie is een lust voor het oog en het oor. Deze maken al twee decennia deel uit van het luidsprekerprogramma en deze zullen we later ook gaan beluisteren.

Op componentniveau levert T+A complete muzieksystemen met en zonder ingebouwde luidsprekers, de K-series, de CALA en de Caruso Blu. Vervolgens een stap hoger met de Series-8, een high-end midi-systeem en vervolgens de audiofiel gebouwde E-serie, R-serie en de HV-serie. Deze laatste HV, ofwel High Voltage serie is de meest exclusieve serie van T+A.

Onder de hifi-componenten is de R-serie de belangrijkste productgroep voor de fabrikant. Deze is reeds in 1992 aan het publiek gepresenteerd en is voorzien van technologie uit de zeer exclusieve HV-serie. In tegenstelling tot de HV-serie heeft de R-serie een compacte, uniforme en tijdloos vormgegeven behuizing.

Technik und Anwendung

T+A staat voor ‘Technik und Anwendung’ wat niet meer of minder betekent dat de fabrikant haar eigen techniek ontwikkelt voor toepassing in haar eigen producten. Hierbij hanteert de fabrikant al decennia een duidelijke filosofie. Naast het feit dat T+A voorop wil lopen met technische innovaties streeft deze bij elk product naar perfectie in ontwerp, bouw en afwerking. Nu staat deze fabrikant hierin niet alleen, maar we concluderen wel dat T+A hier soms heel ver in gaat.

Verregaande filosofie

Bij de ontwikkeling van een nieuw T+A hifi-component legt de fabrikant de nadruk op bouwkwaliteit en klankeigenschappen. De prijs wordt initieel buiten beschouwing gelaten. De knappe koppen mogen compromisloos ontwikkelen en hierbij staat de uiteindelijke eindkwaliteit voorop. Nieuwe ontwikkelingen worden volledig door één ingenieur gedaan. Het ontwerpen van de print lay-out, het solderen van de prints, het testen en nameten van de prototypes en het aanpassen van de ontwerpen op basis van de ondervindingen. Indien nodig, wordt deze cyclus een paar maal herhaald. Zo gaat er tijdens het ontwikkelingsproces niets verloren.

De fabrikant heeft een geheel eigen opvatting over techniek en de implementatie ervan. In de HV top serie van T+A kiest de fabrikant er bijvoorbeeld voor om het board voor de besturing, het analoge en het digitale deel strikt gescheiden te houden. Hierbij worden de signaalwegen uiteraard zo kort mogelijk gehouden. Hiervoor is de geheel uit aluminium gefreesde behuizing opgedeeld in verschillende compartimenten met dikke, massieve aluminium wanden. Alles om eventuele instraling en interferentie te voorkomen. De fabrikant gaat hierin zelfs zover dat deze de analoge en digitale voedingen in gescheiden compartimenten uiterst links en rechts van elkaar heeft geplaatst die elk zijn voorzien van een eigen netspanningsaansluiting. Sommige componenten uit de HV-serie van T+A hebben dus twee netstekkers nodig!

Mechanische perfectie

Wanneer we de mechanische constructie bekijken dan gaat de fabrikant ook hier veel verder in dan we zouden verwachten. Draaiknoppen voor - bijvoorbeeld - volume zijn gelagerd met naaldlagers. Dit raakt, zelfs bij het meest intensieve gebruik, nooit defect.

De basis van cd-loopwerken bestaat uit een dikke, zware, aluminium plaat. Deze is uit een dikke plak aluminium gefreesd. T+A gebruikt voor dit onderdeel alleen het binnenste deel van het aluminium omdat de materiaalstructuur hier voor dit doel optimaal is. Het lademechaniek van een cd/sacd-speler wordt niet ingekocht bij een externe partij, maar wordt in huis vervaardigd van massief aluminium met toleranties van honderdsten van een millimeter. Hierbij is er bij bewegende delen geen enkele speling waarneembaar en toch beweegt alles frictievrij. Hiermee komt de fabricage van een T+A uit de HV-serie op het niveau van instrumentmakers.

Meer T+A Techniek

Ook op het elektronisch vlak maakt T+A keuzes die duidelijk afwijken met de gangbare methoden. De regeling van het volume geschiedt namelijk niet met een normale ‘analoge’ potentiometer, maar is elektronisch geregeld. Hierbij maakt de fabrikant geen gebruik van een speciale chip, maar bouwt deze de volumeregeling op met een netwerk van precisieweerstanden welke worden geschakeld door een flinke batterij aan gasdichte relais. Deze relais zijn gemaakt voor een levenslang gebruik en de kanaalgelijkheid is met deze methode uiterst nauwkeurig. Het bedienen van het volume zelf is overigens een genot om te horen. Het klinkt als een groepje tapdansers die in de verte op de muziek een dans-act uitvoert. Als u ooit de kans heeft, echt even aan de volumeregelaar draaien. Bij een stukje lekkere muziek natuurlijk.

Buizen versus solid state

Veel audiofielen kiezen voor een buizenversterker vanwege de ‘magische’ klankeigenschappen. Nu heeft T+A in het verleden ook hoogwaardige buizenversterkers gefabriceerd, maar aangezien de wereldwijde voorraad van kwalitatief goede buizen steeds krapper wordt en hierbij een relatief hoge uitval is, kiest de fabrikant ervoor om geen nieuwe buizenversterkers meer te bouwen. Een buis heeft immers, in tegenstelling tot een halfgeleider, niet het eeuwige leven en moet om de zoveel jaar worden vervangen. Ondanks dat de fabrikant geen buizenversterkers meer fabriceert heeft deze nog voldoende NOS (‘New Old Stock’) op voorraad om bezitters van een vintage T+A buizenversterker tot in de lengte van jaren van verse buisjes te voorzien.

T+A kiest tegenwoordig uitsluitend nog voor een conventionele klasse AB versterkingstechniek. Deze kan, mits op de juiste wijze toegepast, het kwaliteitsniveau benaderen van een goede buizenversterker. Halfgeleiders hebben echter de nadelige eigenschap niet in het hele gebied even lineair te versterken. Elke fabrikant hanteert hierbij een eigen vinding om hier zo optimaal mogelijk mee om te gaan. T+A heeft ondervonden dat naarmate de halfgeleider in een hoger spanningsgebied werkt, het lineaire gedrag toeneemt. En dit vertaalt zich in een zeer lage vervorming. Hierbij opereert de versterker op een gelijkspanning van enkele honderden(!) Volts in plaats van de gebruikelijk 24 Volt. Foutzoeken met een ‘natte vinger’ wordt dus afgeraden.

Digitaal naar analoog

Al sinds de stap naar digital audio kiest T+A ervoor om een eigen custom DA-conversie te gebruiken inclusief een zelf ontwikkeld klokcircuit met de meest precieze oscillatoren die verkrijgbaar zijn. Hiermee krijgt jitter geen kans. De fabrikant is bovendien van mening dat een enkele DAC niet geschikt is voor het omzetten van zowel PCM als DSD streams. Per kanaal kiest de fabrikant ervoor om separate DAC’s te gebruiken voor de omzetting van PCM en DSD streams. Hierbij gaat de fabrikant zelfs nog een stap verder. De hoge tonen worden door een andere DAC omgezet dan de lage tonen. Dit betekent dat er in een digitaal component een veelvoud aan DAC’s wordt toegepast. Alles voor de beste beleving van de muziek.

Roomcorrectie

Wanneer tegenwoordig een AV-receiver wordt gekocht zit er veelal een volautomatische roomcorrectie techniek in verwerkt. Ondanks nog niet elke AV-receiver met deze technologie is uitgerust, is deze techniek niet nieuw. T+A heeft deze technologie al in begin jaren ’90 ontwikkeld voor gebruik bij haar actieve high-end luidsprekers. Werd er destijds een set luidsprekers geleverd, dan kwam er op afspraak een meettechnicus van T+A langs om de speakers optimaal te plaatsen en met behulp van een meetmicrofoon op zo’n honderd verschillende punten in de meten. Deze parameters werden vervolgens manueel in de luidsprekers geprogrammeerd. Een omvangrijk klusje. Tegenwoordig worden deze vintage luidsprekers nog steeds gekoesterd, maar kan deze procedure tegenwoordig volautomatisch met een laptop worden gedaan.

Vrij van lood en magnetisme

Een jaar of tien geleden is de hele industrie overgestapt op het loodvrij fabriceren van elektronische producten. Dit had invloed op het soldeerproces en de toenmalige halfgeleidercomponenten bleken minder geschikt voor de verandering in soldeertemperatuur met als gevolg een hogere uitval. Hierom hebben veel toeleveranciers de bouwwijze en productsamenstelling van deze componenten aangepast. Zo ook de toeleveranciers van T+A.

Omdat elk eindproduct individueel wordt getest en beluisterd bleek dat de eindproducten ineens anders klonken. De oorzaak lag bij deze nieuwe generatie halfgeleidercomponenten. De eerder toegepaste componenten waren op klank geselecteerd en ondanks de nieuwe er optisch identiek uitzagen, bleek het dat met name de ‘pootjes’ van de nieuwe componenten magnetische eigenschappen bezaten die de klankkwaliteit negatief beïnvloedde.

Aangezien T+A geen gebruik maakt van re-flow ovens om printen massaal machinaal te solderen, maar alles met de hand soldeert, zou de fabrikant ook met de oude (tevens loodarme) componenten kunnen werken. Hiervoor heeft de fabrikant haar toeleveranciers bevolen speciaal voor T+A de oude (nu relatief kostbare) productiemethode te handhaven.

Helaas schiet er toch nog wel eens een handjevol aan magnetische varianten bij de toeleverancier tussendoor. Om ervoor te zorgen dat er niet per ongeluk een magnetisch exemplaar de T+A productieafdeling in glipt controleert de Q&A afdeling elk(!) component handmatig met een van de meest waardevolle instrumenten in de fabriek; een magneet van een kwartje. Noem het neurotisch, maar de fabrikant gaat hierin ook weer zo ver in dat deze zelfs de gebruikte schroefjes worden afgekeurd indien deze magnetische eigenschappen vertonen. De fabrikant trekt dus letterlijk alles uit de kast om de best mogelijk geluidskwaliteit te behalen. 

Luisterindrukken

Nadat we een indruk hebben gekregen van de technologie, van het bedrijf en van de producten, rest ons nog één indruk; hoe het nu uiteindelijk klinkt. Hiervoor nemen we plaats in een van de twee luisterruimtes van de fabrikant. Hier staat een hifi set uit de populaire R-serie klaar bestaande uit een PA2500R geïntegreerde versterker, MP2000RMKII Multi Source speler en een G2000R platenspeler; een prachtig trio samen. We beluisteren hierbij een drietal luidsprekers. De Criterion S2100 CTL vloerstaander, de Talis R 300 bookshelf en de Talis S300 vloerstaander.

Het geluidsbeeld is, ongeacht de beluisterde speaker, groots en ruimtelijk.

De klanksignatuur van alle beluisterde luidsprekers komt voor een groot deel overeen. In deze ruimte is de weergave over het gehele hoorbare frequentiebereik lineair. Hiermee is de weergave relatief neutraal, maar wel accuraat en heel muzikaal. Ondanks de ruimte een flinke akoestische behandeling heeft ondergaan en het vloeroppervlak relatief groot is, ervaren we voldoende laag. De weergave wordt beslist niet klinisch of steriel. Integendeel. Het blijft uitnodigen om langdurig te luisteren.

Wij houden wel van transmissielijn luidsprekers, zeker wanneer deze juist zijn ontworpen. De diepte en de voelbare kracht in het laag heeft voor ons een absolute plus. Bij de transmissielijnluidsprekers van T+A ervaren we dat het laag en de controle ervan prima is. Bij de in aluminium uitgevoerde luidsprekers is deze zelfs subliem. Geheel gezien hebben we een lichte voorkeur voor de aluminium Talis exemplaren. Deze presteren op alle vlakken net even een op een hoger niveau en om het prijsverschil hoeft niemand het te laten. Bij het vernemen van de retail prijzen waren wij in elk geval aangenaam verrast.

Slotwoord

T+A is, zoals u al heeft bemerkt, een zeer technisch bedrijf en dit artikel heeft hierdoor ook een erg technisch karakter gekregen. We kunnen het zelfs snappen wanneer u halverwege het stuk bent afgehaakt. Het geeft u misschien wel een aardige indruk in de denkwijze en de keuzes van een fabrikant in de high-end audiowereld. Specifieke keuzes die bij elke fabrikant weer anders zijn.

We kunnen ons ook voorstellen dat de techneut, technofiel en doorgewinterde audiofiel wel hele warme gevoelens krijgt na het lezen van deze verzameling technische woorden. Voor diegene hebben de ‘wetenschappers’ van T+A haar producten eigenlijk ook bedoeld. Iemand met hele goede oren en een voorliefde voor compromisloze perfectie. Deze liefhebbers snappen dat dit zich vertaalt aan het aantal cijfertjes op de aankoopnota en betalen deze subiet met een glimlach van oor tot oor.

De perfectie vertaalt zich behalve in een uitmuntende geluidskwaliteit ook in een lange levensduur. Producten van T+A zijn gemaakt voor een mensenleven en het is niet uitzonderlijk dat de bezitter zijn eerste T+A al enkele decennia liefdevol koestert, en dat deze uiteindelijk als erfstuk van eigenaar zal wisselen. Dit wensen we uw erfgenamen dan ook met liefde toe. Wel hopen we dat dit nog eventjes op zich laat wachten.

T+A | www.ta-hifi.com