(HiFi.nl wil benadrukken dat het bouwen of modificeren van apparatuur e.d. altijd op eigen risico gebeurt. De informatie op HiFi.nl wordt dubbel gecontroleerd, maar fouten en wijzigingen kunnen nooit voor 100% voorkomen worden. Daarom raden wij ten strengste aan nooit zelf te modificeren als u hiervoor niet ter zake doende bent. U kunt daarom altijd het beste voor modificatie etc. contact opnemen met een professionele winkel of bedrijf.)
Dit is een laatste (?) hommage aan de Bocama of Lafayette LA-224-B buizenversterker en de daarin gebruikte eindbuis EL84. Omdat niet iedereen bekend is met deze inmiddels roemruchte versterker zal ik beginnen met een stukje geschiedenis. Eerstens: buizenversterkers zijn niet per definitie beter dan transistorversterkers en binnen de buizenwereld is de ene buis niet de andere. Zelfs de meest doorgewinterde buizenliefhebbers, die zich inmiddels omhoog hebben gewerkt naar de 300B-triodes, zijn overtuigd van de kwaliteiten van de nederige EL84-pentode. Die buis heeft een eigen frisse, heldere en open klank. En dat terwijl het een goedkope armelui-buis is die vooral is ontworpen, ergens eind jaren veertig begin jaren vijftig, om in tafelradio`s gebruikt te worden en die bedoeld was voor de mensen die de duurdere EL34 niet konden betalen. De buis kostte destijds al een tientje per stuk (vergeleken met de toenmalige inkomens enorm veel geld) en is nu nog voor die prijs volop te koop. De versterkers die in de handel zijn geweest vanaf de jaren vijftig met de EL84 als eindbuis zijn werkelijk ontelbaar.
Ik begin mijn verhaal eigenlijk vanaf het begin van de buizenrevival vanaf de jaren tachtig en beperk me vooral tot de Nederlandse situatie. De eerste melding van een zelfbouwversterker met EL84`s in de Nederlandse bladen tijdens de tweede golf is, zover ik me kan herinneren, afkomstig van de hand van Menno van der Veen (ja, ja ingenieur Menno van der Veen). In 1985 schreef hij voor het blad Radio Bulletin een verhaal met de mooie (maar naar achteraf bleek onterechte) titel: de laatste der mohikanen. Het idee achter dit verhaal was om de karakteristieke sound van de EL84 (met name indien gebruikt in gitaar-versterkers) naar voren te laten komen. Daarom werd gekozen voor een klasse-B instelling waarbij maximaal vermogen voorop stond. Een jaar later, in 1986, stond er een uitgebreid verhaal over een EL84-zelfbouwversterker met een innovatief schema in het Franse l` Audiophile. We hebben het te danken aan Menno Spijker en Audio en Techniek dat dit schema in Nederland volop is nagebouwd. Menno vertrok vanuit het l`Audiophile schema en herbouwde de uit de jaren zestig afkomstige Philips HF-309 monoblokjes met zeer goede resultaten. Het succes van de `MS-tube` (drie keer raden waar de letters MS voor staan) zorgde voor een ware run op de vele tientallen HF309`s die nog bij opa`s en oma`s ergens op zolder stonden. De HF309 bleek zeer goede uitgangstransformatoren te hebben waardoor de prijs voor tweedehandse 309`s met sprongen steeg (in een korte tijd van 25 gulden naar tussen de 500 en 1000 gulden voor twee monoblokjes). Ik herinner me nog dat ik tijdens een show van Audio en Techniek in het Rotterdamse Atlanta-hotel de bakjes van Menno Spijker gedemonstreerd kreeg naast een Conrad-Johnson MV-50 versterker (was toen top of the bill). Jongen, wat klonken die bakjes ongelooflijk goed.
De HF309`s waren inmiddels niet meer verkrijgbaar en/of betaalbaar (dat er nog volop liefhebbers met deze versterker aan de gang zijn bewijst de enthousiaste site van Fons de Boeck, zie www.zeelandnet.nl/sparoub). Op een rommelmarkt kocht ik een voor mij onbekende versterker met de al even anonieme naam Bocama of Lafayette LA-224B. Na een kleine reparatie bleek het ding eigenlijk heel goed te klinken, zo maar in originele ongemodificeerde staat. De Bocama bleek al heel snel een waardig alternatief voor de HF309. Om de eenvoudige reden dat er van die Bocama honderden of misschien wel duizenden verkocht zijn in Nederland. Ik heb nog oude electronica-bladen op zolder liggen waarin de Bocama wordt geadverteerd voor een prijs van f 299,-, ergens in de nadagen van de buis, gebroederlijk naast veel duurdere transistorversterkert met hetzelfde lage uitgangsvermogen maar met een hogere prijs. De versterker is van Japanse origine en komt niet zoals veel mensen denken uit Amerika. Ook nu spelen nog steeds veel mensen met dit versterkertje en denk dus goed na of je hem opoffert aan de sloop. Maar eerlijk is eerlijk: deze versterker leent zich heel goed voor het maken van een goedkope en goede moderne EL84-versterker. In 1993 heb ik voor Audio en Techniek het originele Bocama-schema opgetekend met een verhaal rondom de moderne herbouw. Ik vertrok toen vanuit het originele schema simpelweg omdat de Bocama van zichzelf al zo goed klonk. Ik gebruikte zelf overigens 6V6-buizen in plaats van de originele EL84. Hieronder volgt voor de mensen die dit tijdperk van Audio en Techniek niet actief hebben meegemaakt het schema.
Dit schema is nog steeds prima geschikt om na te bouwen. Bijna alle schema`s uit de jaren vijftig en zestig gaan uit van dit schema of een variant hierop. Met de 6V6 en de originele Bocama-trafo`s was het resultaat heel bijzonder. De 6V6 klinkt anders dan de EL84 maar heeft absoluut zijn eigen unieke kwaliteiten. De 6V6 klinkt voller en warmer in het middengebied, stemmen worden door deze versterker zeer natuurgetrouw gereproduceerd. De 6V6 mist iets van de frisheid en levendigheid van de EL84. Uiteraard ontstond er nu ook een run op de Bocama-versterkers en een prijsstijging kon ook hier niet uitblijven. Nog steeds zie ik op bijvoorbeeld marktplaats.nl regelmatig een Bocama-staan voor acceptabel prijzen tussen de 200-400 gulden.
(Bijbehorende voeding)
