Recensie Berlin Philharmonic String Quintet

SACD heeft nooit de enorme vlucht genomen die bedenkers Sony en Philips voor ogen hadden. Helaas, zeg ik als muziekliefhebber en audiofiel. Toch zijn er nog steeds een aantal labels die opnamen op dit prachtige format uitbrengen.

Veelal gaat het dan om klassieke werken en één van de prominentste namen op dat gebied is PentaTone Classics. Het label van PentaTone Music B.V. dat in 2001 opgericht is door drie voormalige werknemers van het vermaarde Philips Classics, één van de klassieke muziek labels van Universal. Omdat deze oprichters destijds geloofden dat 5 kanaal surround sound geleidelijk de stereo sound zou gaan vervangen zijn al hun nieuwe albums op deze wijze opgenomen. Dit gebeurt door Polyhymnia International, voortgekomen uit het voormalige opnamecentrum van Philips Classics. Een dergelijke bloedlijn schept verwachtingen. Zowel qua geluidskwaliteit als qua artistieke waarde. Bij het beoordelen van een SACD van dit label leg ik de lat dan ook hoog.

Antonin Dvoøák (1841-1904)
String Quintet in G, Op.77, Nocturne Op.40, String Quintet in E flat, Op.97.
Berlin Philharmonic String Quintet.

Ditmaal gaat het om een album met werken van de Slavische componist Antonin Dvoøák, uitgevoerd door het Berlin Philharmonic String Quintet. Daarmee is al aan één van de verwachtingen voldaan. Het in 2007 opgerichte Berlin Philharmonic String Quintet behoort tenslotte tot de absolute wereldtop. De productie is een initiatief van Bowers & Wilkins met als doel Society of Sound internationaal vorm te geven via een Nederlandse samenwerking met PentaTone en Polyhymnia - lees ook ons artikel over de ontwikkeling rond Society of Sound (red.). 

De kern wordt gevormd door celliste Tatjana Vassilieva, violist Romano Tommasini en altviolist Wolfgang Talirz van de Philharmonic die samen veel kamermuziek optredens verzorgd hebben. Daaraan is als eerste violist toegevoegd Thomas Timm, de leider van de tweede violen van het Philharmonic. Het ensemble wordt gecompleteerd door de internationaal als soliste optredende Nabil Shehata, voormalig soliste double bass van de Berlin Philharmonic van 2005 tot 2009.

Qua samenstelling wijkt het Berlin Philharmonic String Quintet af van andere kwintetten. Terwijl in de meeste kwintetten het kwartet van twee violen, een viola en een cello uitgebreid wordt door hetzij een extra viola of een tweede cello, wordt het ensemble hier gecompleteerd door een double bass. Daarmee zijn alle vijf de snaarinstrumenten secties van het orkest vertegenwoordigd. Op deze wijze wordt niet alleen het tonale bereik vergroot maar overschrijdt het ensemble soms ook de grenzen van de traditionele kamermuziek. Voor deze samenstelling zijn relatief weinig originele werken geschreven waardoor dit kwintet veel werken in aangepaste arrangementen uit moet voeren.

Live bijwonen

Voor Dvoøák’s String Quintet in G, op.77 is dat echter niet het geval. Dit werk is geschreven voor twee violen, een altviool, een cello en een bas. Oorspronkelijk bestond het uit vijf delen, maar later heeft de componist het tweede deel verwijderd omdat met twee langzame delen het werk uiteindelijk te lang werd. Dit verwijderde tweede deel bewerkte hij tot de eveneens op deze SACD gespeelde Nocturne Op.40. Het afsluitende String Quintet in E flat, Op. 97 was het derde werk dat de componist schreef terwijl hij in Amerika als director verbonden was aan New York’s National Conservatory of Music. Het bevat verwijzingen naar de Amerikaanse cultuur en geschiedenis zoals bijvoorbeeld in het gedeelte waarin het spel van de contrabas refereert aan drums die de dans van indianen begeleiden.

In het kader van een optimale geluidskwaliteit is uiteraard allereerst de opnameplek van belang. Met de keuze voor het Muziekgebouw in Eindhoven kan ik het alleen maar eens zijn. De kleine hal is bij uitstek geschikt voor de opname van een optreden van een klein ensemble als het Berlin Philharmonic Quintet. Naast de hal met de vereiste akoestische kenmerken als intimiteit en sonoriteit beschikt het Muziekgebouw tevens over een high end opnamestudio die geoptimaliseerd is voor het opnemen van klassieke muziek. Dit is uitstekend terug te horen in de muziek die vastgelegd is in zowel een stereo laag als een laag met de vijfkanaal opname.

Op mijn High End systeem beluister ik de tweekanaal stereo SACD laag. Wat opvalt is het fraaie heldere hoge resolutie geluid waarmee ieder detail doorkomt zonder dat er sprake is van irriterende rafeltjes of digitale randjes. De muziek komt binnen in al zijn intrinsieke schoonheid. Ik hoor de ruimte zonder dat ik afgeleid wordt door een benadrukte ambiance. In plaats daarvan zit ik vlak bij het vijftal muzikanten waardoor het lijkt alsof zij uitsluitend voor mij spelen. Met de klank van een gedurende het afgelopen weekend bijgewoond live optreden van een strijkkwartet nog vers in het geheugen valt me op hoe natuurgetrouw deze opname is.

Alle instrumenten zijn aan te wijzen zonder dat er sprake is van de onnatuurlijke situatie waarin ieder instrument in zijn eigen lucht of opnamecocon opgesloten lijkt te zijn. Organisch is het eerste woord dat bij me boven komt wanneer ik de schijf voor het eerst zijn rondjes laat draaien in mijn Esoteric SACD speler. Ik hoor en voel de passie van de musici in de klanken die tot mij komen. Bijvoorbeeld direct al in het begin met zijn sterk wisselende dynamiek. Het trekt me in de muziek en laat me genieten van de tentoongespreide virtuositeit. Prachtige timbres van door gedreven musici bespeelde instrumenten die vervolgens op excellente wijze zijn opgenomen. Het maakt dat de grenzen tussen de hal van het Muziekgebouw in Eindhoven en mijn eigen luisterruimte lijken te vervagen.