Naim Audio DAC

Naim, de audiospecialist uit Salisbury, heeft digitale spelers altijd op een geheel eigen wijze benaderd. De eerste Naim CD-speler (CDS) bestond uit twee chassis, waarbij niet zoals gewoonlijk de D/A omzetting maar de voeding in de tweede behuizing werd ondergebracht. De allesbehalve ideale S/P-DIF (digitale) verbinding wilde Naim mijden als de audiopest want jitterproblemen liggen op de loer bij een traditionele loopwerk/DAC combo.

Losse DAC`s vond men daarom niet in het Naim programma -tot nu. Is men bij Naim van hun geloof gevallen? Nee, en iedere Naimist weet dat die gedachte zinloos is want er zijn weinig audiomerken waar nieuwe producten zo principieel systematisch worden ontworpen als bij Naim Audio. De Naim DAC kan dus geen gewone DAC zijn en dat is het, geheel naar Naimistische traditie, ook niet.

Naim DAC

Zoals gezegd kan een conventionele S/P-DIF verbinding (Sony/Philips Ditital InterFace) voor behoorlijke jitterproblemen zorgen maar gezien de meeste digitale bronnen met S/P-DIF werken, zal een losse DAC toch van de elektrische 75 Ohms (BNC of cinchbus) en/of de optische (Toslink) variant van S/P-DIF als ingang moeten zijn voorzien.

De Naim DAC heeft dan ook meerdere S/P-DIF ingangen maar dat signaal wordt bij Naim`s nieuwe omzetter door een onconventioneel circuit onthaald. De Naim DAC haalt de klokpuls niet uit het S/P-DIF signaal maar `leest` enkel de audiodata uit S/P-DIF en voert dat aan een RAM solid-state geheugenbuffer om het vervolgens van een kloksignaal uit een eigen klok te voorzien, alvorens het aan de D/A omzetter aan te bieden.

 

 

Klok integriteit

Daarmee wordt de klok-integriteit van een correct ontworpen geentegreerde CD-speler verkregen (waar de processor, het digitale filter en de DAC via I2S -met discrete audiodata, wordklok en bitklok- met elkaar zijn verbonden). De DSP (Digital Signal Processor) van de Naim DAC is elektrisch geesoleerd van de rest van het DAC-circuit, daarnaast zijn de ingang en DAC secties zelfs van een eigen voeding voorzien. De DSP en DAC zijn overigens in beide richtingen ontkoppeld via snelle Analog Devices ADuM iCouplers.

Nog een slimme twist: gezien het inkomende S/P-DIF signaal met klokfouten na de RAM geheugenbuffer een nieuw kloksignaal meekrijgt, heeft Naim niet voor een meervoudige PLL (phase-locked loop) oplossing maar voor 10 vast ingestelde klokken met specifieke klokfrequenties gekozen. Afhankelijk van de frequentie van de inkomende klokpuls, wordt na de RAM een klok gekozen die het dichtst bij de gemiddelde inkomende klokfrequentie komt. Mocht geen van de klokken overeen komen met het inkomende kloksignaal, dan schakelt de Naim DAC over op een Asynchrone sample-rate converter (ASRC). Naim noemt deze digitaal/analoogomzetter een "zero jitter DAC" en alhoewel die term nogal absoluut is, zou het kloksysteem van de Naim DAC inderdaad dat resultaat kunnen leveren.

Digitale filtering wordt verzorgd door een SHARC DSP met een unieke Naim code wat voor 16 keer oversampling van de standaard 44.1 kHz sampling-rate zorgt en voor 180 dB onderdrukking van ongewenste dataresten na conversie. Als DAC`s worden fraaie dual-mono BurrBrown PCM1704K chips ingezet. De I2V (stroom-naar-spanning) converter is geheel Naim, en dus discreet opgebouwd met een klasse A PP-emittervolger als laatste trap van de drietraps I/V conversie. Naim houdt van een perfecte voeding en de custom ringkern trafo van de Naim DAC heeft dan ook drie secundaire wikkelingen met elk een eigen gelijkrichter-brug en buffer-elco`s; een voor de meervoudige klok, een voor de DSP en de laatste voor de rest van de DAC.

Daar houdt de voedings-reinheid niet op want na de elcobanken volgen nog vele regulatoren (meer dan een dozijn). Wanneer de voedings upgrade-optie wordt gekozen (in de vorm van een Naim XPS of 555 PS), blijft de Naim DAC de DSP voeden terwijl de externe voeding zich voornamelijk op de klok zal richten. Daardoor wordt de isolatie tussen DSP, de master-klok en de analoge sectie nog groter. De printplaat is op enkele punten hard verankerd aan het 3mm dikke geextrudeerde aluminium frame terwijl het op enkele uitgekiende plaatsen door Naim`s mechanische isolatoren wordt ondersteund.

 

Connectivity

De Naim DAC is van maar liefst acht S/P-DIF ingangen (32kHz tot 192kHz, 24 bit) voorzien; twee keer BNC -wat terecht de voorkeur geniet van de fabrikant, met name wanneer een Naim CD-loopwerk wordt ingezet-, twee keer cinch en vier keer Toslink. Er Zijn twee USB poorten: een op de achterzijde en een op het front (degene op het front is de master-poort) die voorlopig nog niet compatibel zijn met FLAC, wel met WAV (LPCM tot 768kHz, 32 bit) maar daar komt binnenkort verandering in, aldus Naim. De bronkeuzetoetsen op het front doen bij een ingestoken USB-stick dienst als play, skip en stop.

Links van de toetsen bevinden zich twee groene indicatie-led`s, een voor data-sync en een genaamd `HD`, welke oplicht bij data met een sampling-rate boven de 48 kHz (het is dus geen specifieke HDCD-indicator). Overigens raadt Naim aan om USB poorten niet in te zetten voor directe streaming vanuit de USB poort van een PC. Dat zou de DAC galvanisch koppelen aan een elektrisch vervuilde bron. Daarom heeft de Naim DAC ook geen FireWire aansluiting. De USB poorten zijn behalve USB sticks geheel compatibel met Apple iPod (tot 48kHz) & iPhone. Sterker nog; de Naim DAC is `s werelds eerste high-end D/A omzetter met een zogeheten Apple-authenticatie chip. Naim heeft specifiek ingespeeld op Mac connectivity en via de digitale uitgang van een Mac kan men muziek streamen via UPnP, over Wi-Fi. Natuurlijk kunnen ook servers, HD`s, DVD/SACD loopwerken, Playstations, satelliet-ontvangers en digitale radio/TV decoders worden aangesloten op de Naim DAC. Wat betreft PC streaming heeft een kaart met optische S/P-DIF (Toslink) de voorkeur, aldus Naim. Voor CD-weergave zal een elektrische S/P-DIF verbinding onder de juiste omstandigheden voor betere resultaten zorgen dan optisch terwijl Toslink mogelijke aardeproblemen zoals groundloops en vervuling vanuit de bron-aarde voorkomt.

Een correcte en schone signaalaarde is waar Naim op hamert, vandaar dat de Naim DAC is voorzien van een ground-lift schakelaar. Een AES-EBU gebalanceerde 110 Ohm digitale ingang ontbreekt, want, zo redeneert de fabrikant; er zijn weinig non-professionele digitale bronnen met een AES-EBU (XLR) uitgang en het signaal-spanningsniveau is beduidend hoger, wat voor meer RF problemen zou kunnen zorgen. De Naim DAC kan men ook bedienen via de afstandbediening van een Naim voorversterker en wanneer een USB stick of iPod/Phone is aangesloten kunnen de toetsen van de Naim DAC de functies van zo`n bron bedienen. Naim maakt zelf een digitale coax-kabel, genaamd DC1, welke in verschillende BNC/cinch uitvoeringen leverbaar is (BNC-BNC, BNC-cinch, etc.). De Naim DAC heeft twee analoge uitgangen; DIN of cinchbus (omschakelbaar), IR ingangen (front en achterzijde) en IR uitgang (achterzijde). De 5,6 kilo wegende Naim DAC meet 7 bij 43,2 bij 30,1 centimeter (HXBXD) en de gespoten behuizing met geanodiseerd aluminium front is naar Naim traditie leverbaar in Black, Noir, Nero, Schwartz en zwart. De verlichting is rustgevend groen. Eindelijk eens geen techno-blauw over de vloer, een verademing. In het donker oogt zo`n hedendaags Naim Apparaat als een zwarte panter (zwarte `pels`, groene `ogen`).

 

Try a sample

Op dit moment hoeft men minder angst dan ooit te hebben, dat een DAC zoals deze Naim op afzienbare termijn wordt achterhaald. Naim heeft ingespeeld op de upsampling-mogelijkheden van de toegepaste IC`s wat in het geval van de Naim DAC betekent, dat via de USB poort tot een hogere sample-frequentie kan worden gegaan dan via de S/P-DIF ingangen het geval is. Dat is echter niet iets om van wakker te liggen. Upsampling verwordt onderhand tot een soort modebeeld en alhoewel men in Salisbury graag gebruik maakt van nieuwe technologie, wordt dat enkel ingezet wanneer het nodig wordt geacht. De zo vaak door fabrikanten aangehaalde hoge sample-frequenties of `sampling rates` vormen op zich een legitieme poging om tot verbetering te komen maar het is geen absolute kwaliteits-maatstaf.

Foto: Ed Verkerk

Er kan worden gesteld dat bepaalde ontwikkelingen op een gegeven moment gaan doorschieten omdat het middel tot het doel wordt verheven. Dat geldt niet alleen voor upsampling maar ook voor signaal-ruisverhouding. Een bekend voorbeeld uit de audiohistorie is de jacht op vervormingscijfers, met als wapen extreme terugkoppeling - mogelijk gemaakt door de exponentiele toename van hoogvermogen transistoren. Net als bij geneesmiddelen ziet men in de audio-branche -bijvoorbeeld bij extreem doorgevoerde bandbreedtes- dat de bijwerkingen steeds ernstiger blijken te worden, totdat het middel bijkans erger wordt dan de vermeende kwaal. Op een periode van grensverlegging volgt uiteindelijk een periode van bezinning en zo lijkt er inmiddels bij een grote groep audiofielen een consensus te ontstaan dat dat 96 kiloHertz ofwel een optimum, dan wel afdoende is, iets wat Naim lijkt te onderschrijven.

Luisteren

Net als enkele eerder door schrijver dezes besproken Naim apparaten werd de DAC persoonlijk afgeleverd door Ed Verkerk, gevat in een robuuste flightcase (de DAC, niet Ed). De originele Naim verpakkingen zijn overigens uitstekend, zoals bleek toen de NAT05 tuner onder de loep werd genomen. Na correcte polering van de lichtnetfase (via een IEC kabel met 1mm2 aderbundels) werd de Naim DAC aangesloten op een Heed DT CD-loopwerk, via een Cinch-Cinch Transparent 75 Ohm coax kabel. Na heen en weer schakelen bleek de Naim DAC in deze configuratie het beste te presteren zonder ground-lift. De onvolprezen Harrison Kennedy CD Voice + Story (label: Black & Tan) werd opgestart en `Bad Luck And Trouble` (een ritmisch aanstekelijke bluestrack met stevige bas, gitaar en woodblock-percussie) diende zich op niet mis te verstane wijze aan.

Foto: Ed Verkerk

Ten opzichte van de residentiele D/A omzetter klonken de woodblock-tikken nog vrijer en luchtiger terwijl de bas nog expressiever bromde -en dat instrument kwam al erg goed uit de muzikale verf met de eigen weergaveketen. De residentiele combinatie van Dactile D/A-kaart en Transparent coaxkabel had tot dusver voor een grotere controle van Kennedy`s energieke voordracht gezorgd. Anders gezegd; bij het DT/Transparent/Naim DAC trio kwam de expressiviteit zeer goed tot uiting maar wilde de zang nog wel eens uitschieten in `s` en `t`-klanken. De 1,25 meter lange Naim DC1 75 Ohm coax kabel die nog niet aan bod was gekomen werd vervolgens (in Cinch-BNC vorm) aangesloten.

e

De kabel

De DC1 kabel zorgde voor een duidelijke toename van ruimtelijke schaal en tonale rijkdom. Nog belangrijker was de stemweergave die met Naim`s eigen interlink zowel natuurlijker klonk, als vrij was van uitschieters of piekerigheid. Ondanks de substantiele databuffers van het DT loopwerk en de Naim DAC wist de juiste kabel-match zich duidelijk kenbaar te maken. De Naim coaxkabel was in de uiteindelijke set-up simpelweg onmisbaar en in andere (semi-) Naim configuraties zal de DC1 ten minste een geijkte first choice zijn, mede gezien de alleszins redelijke prijs.

De Richard Thompson CD Mock Tudor werd ingeslikt door het loopwerk, waarna de track Dry My Tears And Move On werd beluisterd. Deze track zet heel direct in met Richard Thompson die met de woorden "If you don`t..." begint. Ondanks de overbekendheid van deze CD bij ondergetekende werd toch bij het woord "if" even opgekeken, voor een onvermoedde bezoeker. Het droge, solide karakter van deze track kwam prachtig uit de verf, alsmede de elasticiteit van bassist Danny Thompson`s kenmerkend ongeremde plukspel (Danny kan worden gezien als de Mingus van de folk/rock-scene). Dankzij een goede mix van vrijheid, stabiliteit en ritmische drive nam de weergave met de Naim DAC als digitale omzetter een mastertape-achtige kwaliteit aan. Daarmee wordt overigens bedoeld, dat het geheel met een hoge mate van levensechtheid werd gepresenteerd, zonder merkbare dynamische limitering. De hoogste resolutie is te vinden in het midden, met een prettige fijnzinnigheid in het hoog en bewonderenswaardige ritmische voortstuwing in het laag.

(Foto: Ed Verkerk)

De Naim DAC distantieert zich van het archetype `hifi` weergave waardoor instrumenten niet als geetst of omlijnd worden afgebeeld maar vrij opgezet, met merkbare substantie. Een opgewaardeerde Samsung DVD speler met S/P-DIF uitgang werd ingezet als bron voor het beluisteren van enkele Classic Records DAD (DVD Audio; 24 bit / 96 kiloHertz) schijven, waaronder het prachtige `All In One Day` van Lorna Hunt. De eerlijke, luchtige Jazzclub atmosfeer van deze superschijf was direct in vol ornaat aanwezig, met een dusdanig brommende bas en dreunende frame-drum (titeltrack) dat er breed grijnzend werd geluisterd. Lorna Hunt`s stem klonk ontspannen en open (bij sommige digitale bronnen kan dat een hard, nerveus randje krijgen), zelfs bescheiden terwijl het breekbare mandolinespel tonaal rijk en loepzuiver overkwam. De frame-drum werd zeer groot, plastisch en vrij ver in de diepte afgebeeld. Naim en diepteperspectief?! Jazeker, net als de NAT05 tuner bewees de Naim DAC dat het nieuwe Naimisme niet alleen tot meer luistercomfort maar ook tot een uitstekende ruimtelijke afbeelding kan leiden.

(Foto: Ed Verkerk)

De importeur had een `Naim` USB-aansteker meegebracht waarop allerlei high-rez bestanden van Naim Music en andere labels stonden. Schrijver dezes was met name gecharmeerd van de USB weergave die werd verkregen met de Holly Cole track Invitation To The Blues. Ook bij dit bestand ging de HD-led branden want het betrof alweer een 24 bit, 96 kHz resolutie. De uitdagende, zelfverzekerde en licht ironische voordracht van miss Cole werd goed belicht terwijl de trommelstompen als solide luchterupties -met duidelijk toon- werden neergezet. Het gekreun van de staande bas ijle lekker lang na, met goed merkbaar geklapper van de dikke snaren tegen de hals. Ook met muziek, gevangen in USB-sticks zorgde de Naim DAC voor een uiterst smakelijk luisterfestijn.

Conclusie

De Naim DAC wind er geen doekjes om, mede dankzij een databuffer en superklok die duidelijke DIGI-taal spreken. Deze Britse D/A omzetter klinkt tegelijk fijnzinnig en on-hifi, met een blijvende muzikale samenhang ongeacht het genre. Bij CD weergave leveren het CD-loopwerk en een S/P-DIF kabel -zoals de Naim DC1- natuurlijk ook hun niet mis te verstane inbreng. Aardig wat muziekliefhebbers gaan in deze tijd van digitale vervluchtiging op zoek naar hun `laatste` CD/SACD-speler.

Men zou het ook zo kunnen zien: wetende, dat digitale data-uitlezing op vele manieren mogelijk is maar dat een veelzijdige DAC voor alle -of de meeste- digitale bronnen kan worden ingezet, loont het des te meer om in een ultieme en wellicht `laatste` DAC te investeren. De Naim DAC zou een uitstekende kandidaat zijn want de weergave- en component-kwaliteit, de opwaardeer-mogelijkheid plus de support van dit merk en Latham Audio maken de Naim DAC mogelijk tot een DAC voor het leven.

Aanvullende informatie:

Importeur Naim Audio: M.J. Latham B.V.
Internet: www.latham.nl 
Telefoon: 013-5082411

Naim DAC: 2500 euro
Naim DC1: 300 euro