Live to two-track presentatie op Eindejaarsshow Rhapsody

Als rechtgeaarde muziekliefhebber kan ik doorgaans enorm genieten van perfect op elkaar afgestemde audiocomponenten. Als zo’n samenspel daarbij ook nog eens in staat is muziek met een duidelijk herkenbaar realisme weer te geven, is kippenvelgevoel vaak gegarandeerd. Maar nog veel mooier en beter is het natuurlijk om dezelfde muziek live uitgevoerd door topmuzikanten in een optimale akoestische omgeving te ervaren. De Hilversumse high-end winkel Rhapsody springt in deze bres en gaf 18 en 19 december van het vorige jaar de aftrap met een nieuwe reeks door publiek bij te wonen Live to two-track Analogue opnamen. Kers op deze muziektaart is tenslotte de nabeschouwing van deze banden op de Statement of the Year eindejaarsshow.

Voor het echter zover is, ga ik nu eerst terug naar de avond van 18 december 2015. Eindbestemming is dit keer niet Rhapsody, maar het Muziekcentrum van de Omroep (MCO). Een royale villa aan de statige Heuvellaan 33, welke in 1929 door de VARA voor zijn radioactiviteiten compleet werd verbouwd tot studiocomplex. In de jaren die volgden kwamen er gaandeweg steeds meer zalen en studioruimtes bij, totdat het inmiddels respectabele complex beginjaren negentig helaas ten prooi viel aan de toenemende netclustering. De VARA moest het prachtige pand verlaten en werd samen met VPRO en NPS gezamenlijk op het Media Park ondergebracht. Het leegstaande VARA-studiocomplex werd vervolgens betrokken door de radio-ensembles, die dringend behoefte hadden aan eigen repetitie- en opnamefaciliteiten. Daarmee was het Muziekcentrum van de Omroep geboren. Na wederom een grondige verbouwing werd het complex in 1995 de thuisbasis voor de klassieke radio-orkesten, zoals het Metropole Orkest, het Groot Omroepkoor en de Muziekbibliotheek van de Omroep. Voor ieder ensemble werd een vaste studio geschikt gemaakt, inclusief up-to-date opnamefaciliteiten en de modernste akoestische voorzieningen. Van de oorspronkelijke villa is vandaag de dag alleen de eerste radiostudio, de huidige Studio 2, bewaard gebleven en laat nu juist net deze studio door zijn unieke eigenschappen te zijn verkozen voor de Live to two-track concerten!

Verstilde energie
Na het parkeren voor het nog steeds prachtige pand, sta ik even stil bij het markante exterieur. Nog steeds priemt de sfeervol verlichte toren als een baken in de donkere nacht en ook de eerste radiostudio is nog steeds aan zijn vloeiend gebogen dak herkenbaar. Na het beklimmen van de brede stenen trap bij de hoofdingang, kom ik in de enorm grote, centraal gelegen multifunctioneel inzetbare ontvangsthal terecht. Als een spin in het web is van hieruit toegang tot iedere zaal en ruimte in het complex mogelijk en gezien de vele raampartijen zal het overdag vast een enorm licht onderkomen zijn.

Terwijl ik nog aandachtig de entourage in mij opneem en samen met het groepje medeconcertgangers wacht op het sein om Studio 2 te betreden is het ineens zover. Harry van Dalen komt ons halen en heet ons welkom in het prachtige historische complex. Wanneer we vervolgens gezamenlijk Studio 2 betreden zijn naast Harry, de opgestelde concertvleugel en drum- en percussie-instrumenten, op dat moment alleen nog Harry’s rechterhand Michael van Polen en Sound Engineer Frans de Rond in de ruimte aanwezig. Een ideaal moment om eens goed rond te kijken en met diepe bewondering van deze muzikale ‘holy ground’ te genieten. Frans ziet mijn bewondering en verbazing en komt het volgende moment naar mij toe. ‘Ik werk altijd ontzettend graag in deze studio. Niet alleen door de muzikale geschiedenis, maar ook omdat ik de enorme energie en aanwezigheid van al die glorieuze artistieke momenten van vroeger voel. Een ander heel belangrijk aspect is dat ik de akoestiek buitengewoon goed geslaagd vind. Want ondanks dat deze ruimte hoog en langwerpig is, blijkt de hoeveelheid galm opvallend goed gedoseerd. Het is niet overdreven levendig, maar voelt tegelijkertijd zeker ook niet doods aan. Precies goed dus en dat is iets wat ook iedere keer opnieuw een positieve weerslag op de op te nemen artiesten heeft. Wist je trouwens dat Tom Manders (Dorus) hier samen met organist Cor Steyn veel van zijn werk zoals het beroemde ‘twee motten’ heeft opgenomen?’ Een verder gesprek wordt het volgende moment abrupt afgebroken, wanneer Harry de twee muzikanten van deze avond aankondigt. Onder luid applaus van de naar schatting 30 aanwezigen, nemen pianist Wolfert Brederode en drummer Joost Lijbaart achter hun instrumenten plaats. De muziekkeuze voor deze avond betreft voornamelijk eigen composities en improvisaties die min of meer verstilde energie en een soort van minimalisme als basis hebben. Met andere woorden zal de muziek uit volledige stilte starten en uiteindelijk ook weer zo uitsterven.

Live to two-track concerten

Zo logisch als voorgenoemde klinkt, zo lastig is het allemaal in de praktijk. Zeker omdat het hier een echte live to two-track opnamen betreft en alles in tegenstelling tot de werkwijze van vandaag de dag, er in één keer meteen helemaal goed en foutloos op moet staan! Veel hedendaagse muzikanten zijn dit niet meer gewend en kunnen vaak ook de druk niet meer aan. Maar hier onderscheid het kaf zich vanzelf van het koren. Want zoals later tijdens het concert zal blijken, leven deze topmuzikanten er juist helemaal van op en zijn we getuigen van vele glorieuze en bezielende muzikale momenten! Wat trouwens ook past bij de gouden en vooral muzikaal spontane tijden van weleer, is dat in dit geval slechts van één stereopaar boven de snaren van de piano, drie overhead microfoons boven de drums en percussie, één aparte microfoon voor de basdrum en nog een extra stereopaar om het publiek en de ambiance te vangen gebruik wordt gemaakt. Een miniem aantal, zeker voor tegenwoordige begrippen. Twee verdiepingen hoger hebben Michael en Frans een mooie studio opstelling rond de gereviseerde Studer A80 analoge 2-sporen gecreëerd. Een configuratie compleet met Constellation Audio voorversterker, TAD eindversterker en TAD Evolution One luidsprekers.

Ik heb veel geluk deze avond, want mijn plaats in de prachtig zacht en kleurrijk met kaarsen en LED lampen verlichte zaal, is de beste die je maar kunt bedenken. Want niet alleen zit ik slechts enkele meters net naast de piano van Wolfert, maar heb ik ook volledig zicht op zowel zijn toetsen als de drums en percussie van Joost. Wanneer de eerste noten zacht en teder de ruimte vullen, is meteen de grote synergie tussen beiden merkbaar. Wolfert zet daarbij zijn minimalistische raamwerk neer, waarna Joost vervolgens ontstane sfeer op onnavolgbare wijze inkleurt, aanvult en verfraait. Hoewel ik in mijn leven inmiddels al zo veel drummers en percussionisten live heb gezien en gehoord, kan ik mij niet herinneren ooit een meer fijnzinnige, meevoelende en uiterst subtiel beheerste drummer heb zien spelen dan Joost Lijbaart! De synergie en energie van deze twee extreem getalenteerde heren, is op verschillende momenten zo enorm hoog, dat de luchtmoleculen van Studio twee bijna letterlijk geëlektrificeerd lijken te worden. Het blijkt uiteindelijk om een zowel muzikaal als visueel uiterst intrigerend schouwspel te gaan. Iedere maat, ritmewijziging en muzikale wending, wordt door beiden binnen een milliseconde vertaald naar weer een nieuwe ontdekkingsreis. Compleet met een niets tot de verbeelding overlatende lichaamstaal en een ongelofelijk sterk gevoel voor zelfs de kleinste nuances en ritmestructuren. Uiteindelijk is er zelfs nog een onverwachte educatieve factor bij dit concert, doordat prachtig inzichtelijk word gemaakt hoe bepaalde geluiden die we vaak in veel opnames terug horen, feitelijk worden gecreëerd. 

De onbereikbare droom?
En dan is het concert ineens voorbij. Normaal een heel logisch einde van een intense muzikale presentatie, maar dit keer ervaar ik het heel anders. Normaal leef je bewust naar een bepaald concert toe. Je weet ongeveer om wat voor muziek het gaat en bent bij een goed concert verzadigd na afloop. Niet bij dit memorabele concert van Wolfert en Joost. Want terwijl de laatste noten al ruimschoots zijn weggestorven zijn alle aanwezigen nog immer volledig in extase. Na een daverend en welverdiend applaus worden we nog steeds als in een roes door Michael van Polen en Frans de Rond vanuit de deuropening gewenkt om naar boven te komen. Uiteraard weet ik nu wat komen gaat. We gaan de controlekamer in om een klein deel van het concert op tape beluisteren. Tja, wat mag je verwachten als zulke bijna onnavolgbare magische momenten door een aantal microfoons worden opgepikt, door hele lange kabels worden getransporteerd en vervolgens op een dertig jaar oude recorder worden vastgelegd?! Nou, laat ik dan volstrekt eerlijk zeggen dat ik bijna letterlijk van mijn stoel viel over het behaalde eindresultaat! Want in plaats van hooguit een goede en geslaagde illusie, zaten we bijna daadwerkelijk weer opnieuw in de zaal! Zeker toen we om de beurt op de hot spot achter het kleine mengpaneel plaats mochten nemen, was er geen houden meer aan en liep opnieuw het kippenvel over armen en rug. En of het nu door de registratie op de analoge tape of de enorm ‘slimme’ microfoonopstelling kwam weet ik niet. Maar zowel sfeer, ambiance, plaatsing, schaalgrootte, emotieoverdracht, low level informatie en beleving, waren allemaal dermate goed en samengebald tot één geloofwaardig geheel, dat dit bij de beste registraties behoort die ik tot op heden heb mogen ervaren! 

Live to two-track concert 2
Na een verkwikkende nachtrust met in mijn hoofd nog steeds de sfeerbeelden en gevoelens van de vorige avond, is het één dag later op 19 december op precies hetzelfde tijdstip en locatie de beurt aan Sanne Rambags (zangeres), Bram stadhouders (gitaar) en wederom Joost lijbaart op drums. Onbewust verwacht je niet dat je zo’n tweede avond opnieuw zo in extase kunt geraken. Het begint meteen al met verschillen te over. Want in plaats van de 30 personen van gisteren is het gezelschap voor vandaag uitgebreid naar bijna 50 aanwezigen. Daarbij zie ik in tegenstelling tot de dag ervoor, nu veel meer mij bekende Rhapsody klanten. Een ander belangrijk verschil is dat hoewel de drumsetting van Joost nog steeds rechts in de zaal voor mij staat, de vleugel van Wolfert Brederode inmiddels plaats heeft moeten maken voor een drietal flink uit elkaar geplaatste actieve Genelec monitorluidsprekers. Daarvoor staan een stoel, gitaar en een laptop met op de grond nog een hele reeks aan effectpedalen. Dit alles allemaal bedoeld voor gitarist Bram. Last but not least staat in het midden van de opstelling  nog een eenzame en vooral nog lege stoel voor zangeres Sanne. Het leuke aan dit soort avonden is dat je vooraf niet weet wat je te horen gaat krijgen. Een muzikale verrassing dus en die blijkt bij deze tweede setting zelfs nog groter te zijn dan vooraf verwacht. Want terwijl ik in het kader van akoestische opnamen min of meer een normale akoestische gitaar verwachtte, bespeelt Bram tijdens dit concert een akoestisch/elektrische variant. De reden hiervoor wordt al heel snel duidelijk wanneer blijkt dat hij zelfs in zijn eentje al een volledig orkest blijkt te kunnen vormen. Hoewel hij een volstrekt eigen en unieke stijl bezit die net als drummer Joost Lijbaart, extreem verfijnd, beheerst en fantasierijk is, kan hij door de ondersteunende elektronica, ook geweldig groots, theatraal en kleurrijk uithalen. In een poging zijn stijl wat meer te verduidelijken, trek ik hier heel voorzichtig vergelijkingen met andere gitaargrootheden uit deze muziekstroming als Pat Metheny en Michael Hedges. Toch blijkt uiteindelijk de jonge 3e-jaars conservatoriumstudente Sanne Rambags één van de grote verrassingen van deze over twee dagen verspreide concertreeks te zijn. Geïnspireerd door zangeressen als Susanne Abbuehl, Joni Mitchell en Elina Duni, is Sanne zelfs op haar jonge leeftijd van begin twintig al in staat poëtische teksten voor haar eigen nummers te schrijven. Wederom ‘mind blowing’ genieten geblazen dus en daar zijn alle concertgangers het volgens mij helemaal mee eens.

Mentaliteitsverandering nodig
Na het concert volgt voor mij voor de tweede keer de gang naar boven voor het kortstondig als eerste indruk afluisteren van het eindresultaat in de controlekamer. Hoewel de muzikale boodschap op een zelfde soort magische wijze weer tot leven kan worden gewekt als gisteren, zijn er toch ook enkele belangrijke verschillen. Aspecten die dit keer vooral te maken hebben met de gemaakte vertaling van elektrische en akoestische instrumenten. Zaken die je in de zaal nu eenmaal altijd anders ervaart dan wanneer weergegeven over weer een ander elektrisch systeem zoals in dit geval de afluisteropstelling. Gelukkig blijkt ook hier na enige gewenning het einddoel ruimschoots gehaald en wordt door alle aanwezigen wederom met volle teugen van de wederom weer bijna levensechte weergave genoten. Toch zetten dit soort sessies wel te denken waarom deze werkwijze tegenwoordig nog maar zo zelden wordt toegepast. Want als mij één ding wederom heel duidelijk is geworden, dan is het wel dat alles live in één keer opnemen enorme gehoormatige voordelen heeft t.o.v. multitrack. Natuurlijk kun je met twee sporen niet meer eindeloos instrumenten of partijen vervangen of ‘verbeteren’. Maar zorgen die minieme afwijkingen bij live muziek nu juist niet voor het broodnodige leven en de muzikale spanning?

Statement of the Year

Van het in korte tijd live bijwonen van (akoestische) concerten naar het beluisteren van zelfs een top high-end systeem, kan een behoorlijk schokkende ervaring zijn. Want ook al doen alle audio ontwerpers nog zo hun best en zetten winkels als Rhapsody hun beste beetje voort om daadwerkelijk iets verantwoords neer te zetten. Toch blijft er in heel veel gevallen nog steeds een gapend gat tussen de live werkelijkheid en de weergave van een audioset bestaan. Maar… voor de 31 december en 2 januari jl. bij deze Hilversumse winkel gehouden Statement of the Year show, kan er een nieuw, of eigenlijk oud wapen in de vertalingsstrijd worden geworpen. Want naast een state of the art systeem wat het predicaat eindejaar set werkelijk waardig is, zal ook dezelfde Studer A80 analoge recorder met dezelfde mastertapes van de twee concertavonden als extra bron opgesteld staan!

Terwijl ik het vertrouwde knisperende grindpad oploop, worden eenmaal bij de voordeur aangekomen mijn neusgaten vrijwel direct met de heerlijke geur van verse oliebollen en warme glühwein geprikkeld. Geen slecht begin van de ochtend en zeker niet wanneer deze lekkernijen inderdaad bij binnenkomst in grote hoeveelheden aanwezig blijken te zijn! Het leuke van winkelshows waar je zelf regelmatig komt, is het begroeten en bijpraten met de aanwezige muziekliefhebbers. Maar zeker deze keer wint de nieuwsgierigheid naar de prestigieuze opgebouwde set het van de gezellige gesprekken en traditionele versnaperingen. En zodra de deur weer openzwaait voor een nieuwe sessie, benut ik meteen de kans om het volgens alle regels van de kunst opgebouwde middelpunt van deze show uitvoerig te bewonderen. Hoewel bij Rhapsody eigenlijk altijd al hele mooie en verantwoord samengestelde systemen staan opgesteld, wordt traditiegetrouw tegen het einde van het jaar werkelijk alles uit de kast gehaald om iets werkelijk moois en doorgaans ook grensverleggend en exclusief neer te zetten. Dit keer gaat het om het nieuwe topmodel uit de Magico S serie in de vorm van de S7 luidsprekers. Ook de internationaal zeer hoog gewaardeerde Naim Statement voor- en eindversterkercombinatie is weer van de partij, terwijl een Naim HDX streamer met alle voedingsopties als digitale bron functioneert. Toch is daarmee de koek nog lang niet op want voor de eerste keer kunnen alle aanwezigen ook eens oog in oog staan met een heuse TechDAS Air Force One platenspeler! Dit toppunt der analoge techniek wordt tenslotte gecompleteerd met een beproefde Pass Labs XP-25 phonotrap en natuurlijk de 30 jaar oude Studer A80 als analoge bronnen. 

Goed, beter, best
Hoewel het natuurlijk altijd zoveel mogelijk om de muzikale boodschap hoort te gaan, moet toch gezegd worden dat ik mij zelden meer bewust ben geworden van de onderlinge bronverschillen dan tijdens deze Rhapsody show. Zo startte de Naim HDX met de bekende typisch volle, rijke en tonaal verzadigde toonzetting die ik altijd zo typerend vind voor de streamers van dit merk. Waar veel andere merken bij streaming vaak lijken in te zetten op aspecten als resolutie, helderheid en transparantie en zaken als tonale rijkdom en kracht wat onderbelicht laten, is dit bij de streamers van dit Engelse merk dus precies andersom. Uiteraard is hier ook sprake van een prima oplossend vermogen en doorzicht, maar ligt de nadruk gewoon meer op zaken als beleving en volheid. Wanneer Harry na de nodige nummers overgaat naar de zeer veel duurdere TechDAS platenspeler, wordt de weergave meteen met grote stappen beter. Meer realisme, meer doorzicht en zelfs de strakheid van topklasse digitale bronnen, maar nu in combinatie met de snelheid en tastbaarheid waar het beste analoge zo goed in is. Maar mag het ook gezien het enorme prijsverschil? Want voor één TechDAS Air Force One kun je namelijk een flink aantal HDX’en kopen. Net nu ik denk dat het bijna niet meer beter kan, volgt er ineens nog zo’n grote eigenlijk niet meer verwachtte kwaliteitssprong. Want hoe mooi de LP’s door deze ‘super draaier’ worden afgetast, wanneer de 30 jaar oude maar wel volledig gereviseerde Studer A80 met de recente opnamen van de twee avonden op wordt gestart is het meteen einde verhaal. Wauw, wat een drive, bezieling, kleur, betrokkenheid en realisme! Mede door het enorme vermogen (746 watt aan 8 Ohm) onder de kap van de Statement en de capaciteit van de S7 om dit soort schaalgrootte bijna 1 op 1 weer te geven, ontstaat tenslotte iets heel bijzonders. Een presentatie die niet alleen heel goed in staat is door zijn combinatie van oude en nieuwe technieken dit soort verschillen weer te geven, maar die uiteindelijk ook in staat is de muziek zo veel mogelijk uit de weg te gaan. 

Conclusie
Vier muzikale dagen met net zo veel verschillen als overeenkomsten. Zo lieten de twee concertavonden de bezoekers werkelijk huiveren van luistergenot. Mooier en beter wordt het gewoon niet meer. Want plaatsnemen op een hele goede plaats in een optimaal bij de muziek en instrumenten passende akoestiek en dan ook nog eens topmuzikanten die zo mooi op dreef zijn pal voor je neus?! De afluistering in de controleruimte over TAD en Constellation was zondermeer een positieve openbaring. Ongekend goed dat de opname zo goed en treffend het zojuist vertolkte muzikale gebeuren en vooral de essentie weet te vangen. Waarschijnlijk komen deze juweeltjes in de loop van dit jaar in nog te bepalen vorm of beter gezegd formaat voor de liefhebber beschikbaar. Houdt de Rhapsody website dus goed in de gaten! De eindejaar show laat tenslotte net als het wisselen van de jaargetijden, de continu veranderende stromingen en klankmatige afstemmingen binnen de audiobranche horen. Dat deze dappere winkel in Hilversum daar keer op keer in mee kan en durft te gaan, verdient gezien alle moeite en investeringen, op zich al enorm veel lof. Maar het mooiste vind ik nog wel dat iedereen er echt welkom is en er gratis van mee mag genieten. Gewoon omdat muziek vooral bedoeld is er eindeloos van te genieten. Een queeste die deze Hilversumse winkel inmiddels alweer 28 jaar ten volle uitdraagt!

Rhapsody Sound & Vision
Tel: 035-6284644
www.rhapsody.nl
info@rhapsody.nl