Fabrieksbezoek Bowers & Wilkins 800 D3 serie
Wanneer de opvolgers van een lang meelopende en zeer invloedrijke, iconische luidsprekerserie worden geïntroduceerd, kun je een aantal dingen doen. Het meest eenvoudige en ook meest voor de hand liggende, is het in vogelvlucht opsommen van de technische noviteiten en de prijsstelling van de nieuwe modellen. Die gemakkelijke weg heb ik echter bewust niet gekozen. Vooral omdat ik vind dat hiermee deze nieuwste 800-incarnatie, enorm te kort zou worden gedaan.
Lees mee met mijn ervaringen, beleef de grandeur van de heerlijke Engelse zuidkust, ontdek de indrukwekkend grote en hypermoderne Bowers & Wilkins productiefaciliteiten in Worthing en krijg natuurlijk alle ins en outs van de nieuwe 800 D3 serie. Compleet met de eerste luisterindrukken per model.
Good old England
Voordat ik van start ga, is er altijd de prettige soort spanning over zowel het reisdoel als natuurlijk de producten zelf. Voorafgaande aan deze reis, die mij samen met een keur aan internationale journalisten naar de fabriek in Worthing zal brengen, weet ik al dat het om de introductie van de compleet vernieuwde 800 serie zal gaan. Hoe de verschillende modellen er nu eigenlijk uit zien en wat voor noviteiten erin verwerkt zijn, is op dat moment nog helemaal blanco. Voor mijzelf bestaat een belangrijk deel van een fabrieksbezoek doorgaans uit het proeven van de plaatselijke sfeer. Iets wat in Engeland door de doorgaans prettige en ontspannen omgangsvormen, het immer prachtige natuurschoon en het behoud van het nationaal erfgoed, altijd een heerlijke ervaring is.
De Engelse zuidkust waaraan ook Worthing is gelegen, blijkt daarbij ondanks de veel hogere breedtegraad, zelfs de nodige mediterrane trekjes te bezitten. Zo speelt zeker in de zomer een belangrijk deel van het leven zich aan het strand en op boulevards af, staan er op verschillende plaatsen winterbestendige palmbomen en heeft de plaatselijke bevolking de vrolijkheid en het typische gemakkelijke en ontspannen gevoel, wat je eerder in landen rond de middellandse zee zou verwachten. De reden waarom ik u dit allemaal vertel, is omdat je veel van deze cultuur en dit gevoel ook in de talloze Bowers & Wilkins ontwerpen uit zowel het heden als het verleden terug kunt horen.
Good old Bowers & Wilkins
Net zoals verschillende andere bekende Engelse luidsprekergrootheden zoals KEF en Tannoy, is ook Bowers & Wilkins een langlopende merknaam. Opgericht in 1966 door John Bowers hebben sinds die tijd talloze vaak zeer succesvolle modellen het levenslicht gezien. In 1993 schreef het merk met de introductie van de beroemde oer Nautilus luidsprekergeschiedenis. Want deze (zeker voor die tijd) bizar gevormde luidspreker, wist door zijn ‘form follows function’-vormgeving zulke goede meettechnische en klankmatige eigenschappen te verenigen, dat het model tot op de dag van vandaag als boegbeeld van de onderneming dient. Aansluitend op deze technologiedrager, zag in 1998 de eerste Nautilus 800 serie het levenslicht. Direct afgeleid van dit lichtend voorbeeld, was deze uit vijf modellen bestaande reeks een eerste poging om de revolutionaire eigenschappen onder te brengen in een meer betaalbare en conventioneel gevormde reeks. In 2005 werd de N800 opgevolgd door de nieuwe 800D serie waarbij de D in dit geval stond voor Diamant. Naast een reeks aan detailverbeteringen, was het echter vooral de eerste serie waarin Bowers & Wilkins industriële diamant op grootschalige wijze voor de tweetermembranen toepaste.
In 2010 werd de 800D modellenreeks nogmaals verder verfijnd en van de laatste inzichten en materialen voorzien, waarmee de D2 versie een feit was. Mede doordat inzichten nu eenmaal continu veranderen en er inmiddels zo veel nieuwe kennis en technieken voorhanden was, besloot de onderneming zeven jaar geleden te starten met de ontwikkeling van de 800 D3 serie. Een modellenreeks die zeker qua boodschap en prestaties, meer in lijn moest liggen met het revolutionaire karakter van de oer Nautilus, dan de evolutionaire voortgang van de voorgaande series. 800 D3, bijna dezelfde naam, maar verder in alles eigenlijk totaal anders.
De nieuwe 800 D3 serie
Nieuwe tijdgeest, nieuwe inzichten, nieuw en hoger kwaliteitsniveau
Al tijdens de introductie in de enorm grote (12.500 m2) fabriek, barst onder de journalisten de discussie los of een naamswijziging van D2 naar D3 bij het publiek wel voldoende aangeeft om wat voor enorme metamorfose het hier gaat. Want op de diamant dome van de tweeter, de Mundorf condensatoren in het filter en de aansluitterminals na, is letterlijk alles aan deze 800 serie anders als zijn voorganger(s). ‘Typisch weer zo’n commercieel verhaal en veel gebakken lucht’ denkt u nu waarschijnlijk, en helaas is dat tegenwoordig ook vaak het geval. Maar gelukkig niet deze keer. Want met de nieuwe 800 D3 serie is overduidelijk zichtbaar dat Bowers & Wilkins werkelijk alles uit de kast heeft getrokken om wederom een revolutie te ontketenen. Het Engelse merk is zelfs zover gegaan dat ze (naast het uitdagen van de internationale elite-merken in de luidspreker high-end) zelfs hun vaste kernwaarden zoals het gebruik van het overbekende gele Kevlar voor de middenunits, Marlan voor de beroemde ‘koppen’ van de 802 en 800 en Rohacel voor de wooferconussen hebben opgeofferd. Zelfs daar blijft het nog niet bij, want voor de 803, 802 en 800 is rigoureus de kast 180 graden omgedraaid. Ja, u leest het goed. De gebogen ronde vorm die altijd aan de achterzijde zat, is nu de voorzijde geworden. De vroegere voorzijde en nu dus achterkant, is daarbij voorzien van een heel stijf geprofileerd aluminium paneel.
Reden voor deze letterlijke ommekeer, is het ‘eenvoudige’ feit dat het gebogen deel nu eenmaal veel stijver en door zijn ronde vorm door veel minder diffractie, geschikter is dan de voorheen gebruikte vlakke voorzijde. Doordat de basunits zelf altijd van een vlakke flens zijn voorzien, heeft Bowers & Wilkins voor een optimale aansluiting op de kast voor zeer stijve en resonantiearme aluminium ringen gekozen. Onderdelen die met hun vloeiende uitsparing precies op de ronde opening in de nu gebogen baffle passen, en de weergevers zeker vanaf de zijkant een heel anders en eigen uiterlijk geven.
The king is dead, long live the king!
Samen met een keur aan andere maatregelen gebeurt er nu iets heel vreemds. Want terwijl het Bowers & Wilkins-team tijdens de persconferentie het vuur alsmaar aanwakkert en we al snel in de gaten krijgen dat het merk hier opnieuw geschiedenis aan het schrijven is, blijkt het daadwerkelijk in levende lijve aanschouwen van de compleet nieuwe serie toch een schok op te leveren. Het is een gevoelsmatige mengelmoes van zowel vreemd als toch ook vertrouwd. De nieuwe 805 en 804 lijken door hun gehandhaafde oude vorm, nog het meest op de vorige generatie, terwijl de 803 met afstand het meest is gewijzigd. Dit model is nu ook voorzien van een iets kleinere uitvoering van de bekende gestroomlijnde kop (bij de nieuwe generatie Turbine kop genaamd) en ziet er zelfs uit als een verkleinde 802. De 802 is veel moderner van uitstraling, en zoals verwacht de meest majestueuze van het stel.
Zeker in volledig zwarte hoogglans maakt dit model vanaf het eerste moment diepe indruk. Het topmodel 800 D3 schitterende tijdens deze introductie nog door afwezigheid, maar wordt dan ook pas in de lente van 2016 geïntroduceerd. Het mooie aan deze volledig nieuw ontwerpen reeks, is dat ze enerzijds compleet nieuw, maar anderzijds toch ook nog steeds herkenbaar als een Bowers & Wilkins 800 serie oogt. Een bijzonder knappe prestatie, waarmee het merk aantoont om net als bijvoorbeeld automerken Mini en Fiat (500), in staat te zijn om het oude naar het nieuwe te verschalen.
Techniek Bowers & Wilkins 800 D3 serie
Voordat ik aan de luisterindrukken wil beginnen, wil ik eerst nog even in vogelvlucht de technische noviteiten en veranderingen met u door nemen. Zoals ik al in de voorgaande alinea’s beschreef, is de kast van de 803, 803 en 800 letterlijk 180 graden omgedraait. Ook is het merk afgestapt van beroemde ‘Bowers & Wilkins materialen’ als Kevlar en Rohacel. Uiteraard treedt dan ook meteen de hamvraag op: wat heeft deze fabrikant ontdekt wat dan nog veel beter voldoet? Al bij de aftrap naar een nieuwe 800 serie zeven jaar geleden, waren er vergevorderde ideeën in welke richtingen men wilde gaan. Het ontwerpteam kreeg carte blanche om daadwerkelijk de onderste steen boven te halen. Bij de inventarisatie bleek uiteindelijk alleen de diamanten dome van de tweeter niet meer verder te verbeteren te zijn. Verder zagen de ontwerpers kans om letterlijk alles nog verder te verbeteren.
Zo zijn alleen al bij de tweeter de ophanging, motor, magneet (en zeker niet te vergeten de nieuwe massieve Nautilus Tube behuizing) compleet herzien en grondig verbeterd. Deze nieuwe, gegoten aluminium behuizing is niet alleen goed voor de akoestische eigenschappen, maar ook heel zinnig voor de warmteafgifte. Warmte, bij een tweeter? Jazeker, want ook de spreekspoel van een tweeter kan bij hoge belasting dermate veel warmte afgeven dat zaken als vervorming en compressie sterk toenemen. In geval van deze nieuwe Nautilus Tube dalen deze zaken met wel 30%, en dat resulteert meteen in een betere weergave. Een andere noviteit is het afscheid van het materiaal Kevlar. Best een risico, omdat Bowers & Wilkins dit materiaal niet alleen al dermate lang in gebruik heeft dat het bijna synoniem is met de naam Bowers & Wilkins, maar het door jarenlange innovatie ook letterlijk heeft uitontwikkeld.
Continuum
Het toverwoord, of beter gezegd tovermateriaal, voor nog beter zou Continuum moeten zijn. Een ten tijde van dit schrijven nog niet gepatenteerd samenspel (procedure is nog gaande) van verschillende polymeren en andere materialen, in een door Bowers & Wilkins zelf ontwikkeld procedé. Tijdens de visuele presentatie leek dit nieuwe, revolutionaire materiaal in eerste instantie eigenlijk best veel op een Kevlar conus die simpelweg zilverkleurig was gespoten. Maar niets bleek minder waar. Niet alleen worden de vezels in het procedé gemetalliseerd, waardoor de zilverkleurige looks ontstaan, maar ook bleek tijdens direct vergelijkbare beelden van de laser interferometer, de Continuum conus zich veel egaler en meer ideaal te gedragen dan oudere broer Kevlar. Omdat het team dit keer tot het uiterste wilde gaan, zijn naast de Continuum conus ook alle andere onderdelen onderzocht, in een ultieme poging zelfs het kleinste detail niet over het hoofd te zien.
Hoofd Research Martial Rousseau toont daarvoor eerst het gegoten chassis van de middenunit uit de D2 serie. Ziet er op het oog prima uit. Mooi stevig en prachtig gestroomlijnd. Maar wanneer hij het volgende moment het oude exemplaar in de lucht houdt en er vervolgens met een klein hamertje tegenaan tikt, is een luide ‘Tinggggggg’ het eerste wat we horen. Oei, dat is allesbehalve resonantievrij! Dan is het de beurt aan het compleet nieuwe ontwerp, dat duidelijk nog meer rigide toont en op slimme plaatsen akoestisch anders is ontworpen. Weer is er het aanslaan van het hamertje, maar het enige wat we nu horen, is een gedempte ‘pok’. Dit is slechts één van de talloze (verborgen) voorbeelden van het fanatisme waarmee Bowers & Wilkins zich op letterlijk ieder detail van deze 800 D3 serie heeft geworpen.
Iconische uiterlijk Bowers & Wilkins 800 D3 serie
Naast de gele Kevlar kleur van de bekende FST middenunit en de gebogen kastvorm, is het vooral de super-gestroomlijnde Marlan behuizing op de 802 en 800 modellen, die al sinds de introductie van de eerste 800 serie in 1989 de serie zijn iconische uiterlijk heeft gegeven. Maar net als bij de overige onderdelen zag het ontwerpteam ook hier genoeg redenen voor verbetering. De sleutel bleek in dit geval een nieuwe en zeer nauwkeurig berekende gietvorm en het materiaal aluminium. Zo is de nieuwe Turbine kop in één keer te gieten, terwijl de Marlan kop feitelijk uit twee helften bestaat. Daarbij moet Marlan arbeidsintensief worden nabewerkt, terwijl het gegoten aluminium met maar weinig handelingen gereed is om te worden gespoten. De hoofdreden om voor dit compleet andere materiaal te kiezen, is het feit dat door computeroptimalisatie, een vrijwel resonantievrij-platform is ontstaan. Ideaal om de kwaliteiten van de nieuwe Continuum middenunit maximaal tot uiting te laten komen.
Aerofoil
Net als ik denk dat dan vast ook het Rohacel conusmateriaal voor de basdrivers wel zal zijn aangepakt, komt Martial met inderdaad een sterk verbeterde variant in de vorm van de Aerofoil conus. Waar Rohacel (dat ook gebruikt wordt voor de rotors van helikopters) vooral een extreem sterk, licht en stijf materiaal is, gaat Aerofoil nog een flinke stap verder. Nog steeds is het gebruikte materiaal extreem sterk en stijf, maar is om de optimale zuigervorm ook bij zware belasting te behouden de dikte van de conus variabel gemaakt. Hierdoor wordt het ideaal nog beter benaderd met wederom een betere geluidskwaliteit tot gevolg.
Matrix
Laatste aandachtspunt, voordat ik aan het luisterdeel wil beginnen, is de sterk verbeterde onderhuidse Matrix constructie. Net zoals ieder ander serieuze luidsprekerbouwer wil ook Bowers & Wilkins een zo stijf mogelijke en resonantievrije kast creëren. Voorheen werd daar de beproefde Matrix constructie voor gebruikt: een nauwkeurig berekend houten raamwerk wat op een zo resonantievrije wijze als mogelijk alle panelen met elkaar verbindt. Bij de oude Matrix werd daarvoor nog MDF gebruikt. Bij het nieuwe ontwerp is dit bewust meerlaags hout geworden, met waar nodig metalen versterkingen voor de ultieme versteviging en resonantiecontrole. Eindresultaat is een veel stabieler reagerend en meer resonantievrije kast. Een ontwerp dat zowel meer rust en minder kleuring bezit, als low level informatie beter kan doorgeven.
Bowers & Wilkins 800 D3 live
Al tijdens de enorm grondige en gedegen uitleg en het mogen bijwonen van het productieproces in de fabriek, valt mij de geweldige trots en passie op, waarmee de bijna 300 personeelsleden in de fabriek in Worthing aan hun nieuwe iconische serie werken. Kosten nog moeite zijn gespaard om een perfect eindproduct af te leveren en de investeringen in nieuwe technieken en machines zijn dan ook ronduit indrukwekkend en absoluut fantastisch om eens zelf met eigen ogen te kunnen zien.
De presentatie en luisterruimte vindt vervolgens plaats in de veel kleinere, oorspronkelijke productielocatie, op slechts 10 minuten rijden van de grote fabriek. Hier liggen de roots van dit in de afgelopen 50 jaar enorm gegroeide bedrijf. De nodige grote, ingelijste foto’s van de helaas in 1987 overleden oprichter John Bowers hangen als een stil maar respectvol eerbetoon aan de muur. Na de persconferentie komen we voor de luistersessies weer terug in de voorheen nog lege toonzaal en staan nu voor het eerst oog in oog met de complete 800 D3 lijn.
Naast het nieuwe lijnenspel van de grotere modellen, valt ook de deels nieuwe kleurstelling meteen op. Zijdeglans wit in combinatie met mat zilver, compleet hoogglans zwart voor alle behuizingsdelen of rozenhout in combinatie met hoogglans zwart. Nog niet besproken in het bovenstaande technische deel is de veel slankere en meer afgeronde gloednieuwe plint voor de grotere 800 D3 modellen met kop. Aan boord is een slimme oplossing voor zowel de permanent integrale wielen als de gemakkelijk verstelbare spikes. Het veel rankere design is overigens bereikt door het verplaatsen van het filter uit de voet naar de binnenzijde van het aluminium paneel aan de achterzijde van 803, 802 en 800.
Luisteroverpeinzingen
De luistersessie zelf wordt in twee gedeelten gepresenteerd. De oude en nieuwe 805 in een relatief compacte ruimte van 4 x 6 meter en de overige modellen (804, 803 en 802) in een recent opgeleverde ruimte van naar schatting 6 x 10 meter. Beide vertrekken zijn akoestisch geoptimaliseerd, waarbij overdemping (dat vervelende ‘dode’ gevoel wat kan ontstaan bij het betreden van te sterk gedempte ruimtes), bewust zoveel mogelijk is vermeden. Wat de randapparatuur betreft, moet ik eerlijk zeggen dat deze mijn wenkbrauwen toch wel iets deed fronsen. Want als bron werd in beide gevallen van een MacBook Pro laptop met Apple iTunes enerzijds en een forse maar modale Rotel RC-1590 voor- en RB-1590 RB stereo eindversterker anderzijds gebruikgemaakt.
Op zich is er niets mis met deze nieuwe potente (2 x 350 watt aan 8 Ohm) topmodellen van deze Japanse fabrikant. Ware het niet dat ik zelf graag had gezien dat voor deze hoogoplossende Bowers & Wilkins top serie, nog meer naar het bereiken van de maximaal haalbare kwaliteiten zou worden gestreefd. De reactie van de Bowers & Wilkins demonstrateurs ter plaatse, was dat dit een hele bewuste keuze was geweest en dat men aan wilde tonen dat de nieuwe modellen ook met meer modale spullen al heel goed konden presteren. Iets wat zeker ook werd gerealiseerd, maar toch… Voor alle duidelijkheid: bij de ontwikkeling van de 800 D3 serie is wel degelijk van veel betere (en duurdere) hardware gebruik gemaakt, bijvoorbeeld met de zeer hoogwaardige referentie 33H mono eindversterkers van Mark Levinson, verschillende modellen van Classé en als (digitale) bronnen onder meer producten van Esoteric en MSB.
Bowers & Wilkins 805 D3
Wanneer als eerste de oude 805 D2 aantreedt, is het meteen weer een feest van herkenning. Opmerkelijk klankkleurrijk voor zo’n kleine weergever, parelt op muzikaal aanstekelijke wijze een voor mij onbekende klassieke opname van een concertvleugel door de luisterruimte. Het beeld staat goed los van de luidsprekers en meteen wordt weer duidelijk waarom de 800 serie zo graag in studio’s wereldwijd wordt gebruikt.
Dan is het de beurt aan de nieuwe 805 D3. Een model dat met zijn nieuwe zilverkleurige Continuum bas/middenunit, de nieuwe kleurstelling en nieuw ontworpen standaards, de oude 805 D2 er op slag bijna ouderwets uit laat zien. Weer weerklinkt de vleugel en meteen is duidelijk dat de D3 versie aanmerkelijk accurater, neutraler en meer open en gedefinieerd klinkt dan zijn broer. Ook bij de andere drie nummer op de gebieden van klassiek, pop en jazz, blijven deze verschillen duidelijk waarneembaar. Prettig is dat bij een up-front geplaatste zangstem de vervorming en compressie duidelijk lager liggen en het laag op meer gecontroleerde wijze net een aantal Hz dieper doorloopt. Een overtuigende start.
Luisteren 804, 803 en 802
Hierna wisselen we van journalistengroep en begeven ons naar de nieuwe grotere en nog beter geoptimaliseerde luisterruimte die als aanvulling van een 2e Rotel RB-1590 eindversterker is voorzien. Hier wordt gestart met één van mijn favorieten uit de 800 serie: de 804 D2. Al bij de eerste noten hoor ik meteen waarom ik deze weergever altijd zo goed vind. Het model heeft niet alleen hele mooie, woonkamervriendelijke buitenmaten, maar heeft ook een evenwichtige klank met precies de goede balans tussen donker/warm en helder open. Ook de schaalgrootte is van de 804 weer duidelijk een maatje groter dan bij de 805.
Wanneer de D2 voor de D3 versie wordt omgeruild, zijn weer meteen dezelfde verschillen te horen als bij de 805, maar nu wel nog wat uitgesprokener en beter waarneembaar. Dus minder kleuring, meer snelheid, transparantie en doortekening, een hoger oplossend vermogen en een duidelijk lagere vervorming. De 803 D3 is het model waar het meest naar uit is gekeken. Vooral omdat de verschillen met de oude D2 natuurlijk enorm zijn en dit model op een verschaalde 802 lijkt. Wanneer de track met de concertvleugel weer start, is het verschil werkelijk enorm met de voorgaande twee modellen. Op zich mag dat ook wel, want het prijsverschil is navenant, maar dan nog mag deze nieuwste 803 variant als extreem geslaagd worden beschouwd.
Wat meteen volkomen duidelijk is, zijn de voordelen van de losse koppen boven een conventionele kast. Het geluid komt veel losser van de kast, bezit nog meer natuurlijkheid, minder compressie en nog minder kleuring. Vooral het realisme, afbeeldingsgrootte, focussering en timbre zijn ongekend goed. Ook het laag heeft meer stabiliteit en body, terwijl de tonale balans een prachtige gloedvolle natuurlijke balans blijkt te bezitten. Tja, wat kan een 802 D3 hier dan nog aan toevoegen? Al snel blijkt toch meer dan ik vooraf dacht. Ook al lijken de 803 en de 802 met zijn grotere Continuum middenunit en grotere Turbine kop, klankmatig meer op elkaar dan de voorgaande modellen met conventionele kast. Met de 802 lijkt het geluid gewoon nog meer op de werkelijke schaalgrootte en timbres zoals instrumenten in werkelijkheid klinken. Ook het laag is krachtiger en loopt dieper door, terwijl het volle en rijke middengebied prachtig aansluit op het soepele en qua tonaliteit ‘zachte’ hoog. Missie geslaagd en de concurrentie kan zijn borst nat gaan maken.
Conclusie
Wat een fabrieksbezoek, presentatie en vooral wat een enorme metamorfose qua nieuwe 800 reeks! Werkelijk geen steen is op de andere gebleven. En dat heeft niet alleen geleid tot een compleet andere 800 serie, maar heeft ook de weergave op een substantieel hoger plan getild. Hoe groot de verschillen nu werkelijk zijn, kan ik eigenlijk alleen maar in mijn eigen luisterruimte of een omgeving waar ik zeer bekend mee ben toetsen. Maar zoals het er nu naar uitziet, is de belofte beslist waargemaakt en heeft Bowers & Wilkins zeer grondig en gedegen werk afgeleverd.
Vooral de kritische luisteraar zal in deze nieuwe serie wezenlijk betere producten ervaren. Luidsprekers die bovendien niet alleen moderner en meer stijlvol zijn vormgegeven, maar ook qua weergave beter bij het huidige tijdsbeeld van meer resolutie, openheid en overtuigingskracht aansluiten. De prijzen zijn fors verhoogd, maar het uiterlijk, voorkomen en weergave zijn dat zeker ook! Wordt in ieder geval vervolgd, met een uitgebreide test van alle 800 D3 modellen in de nabije toekomst.
B&W Group Benelux
Godefriduskaai 14
2000 Antwerpen
Tel NL: 020-5602940
Tel BE: 032-067550
www.bowers-wilkins.nl
info@bwgroup.nl
Prijzen 800 D3 serie per paar
800 D3 € 30,000,-
802 D3 € 22,000,-
803 D3 € 17,000,-
804 D3 € 9,000,-
805 D3 € 6,000,-
De Bowers & Wilkins 800 series is binnenkort te beluisteren bij de iEar Audioshow.