Armlastig – zoektocht naar upgrades

Zeven lange jaren na de aanschaf van mijn Kuzma Stabi S vind ik het wel hoog tijd worden om de toen al ingecalculeerde upgrade maar eens door te gaan voeren.

Zoals u al eerder heeft kunnen lezen, spin ik mijn vinyl op de Stabi S van Kuzma en wordt het element in bedwang gehouden door een Rega RB250 kloon. Kloon, omdat er een Acoustic Solid stickertje op is geplakt. Geen idee, eerlijk gezegd, of dat stickertje slechts de Rega-sticker vervangt, of dat er ook nog licht verhoogde eisen aan de afwerking mee worden geduid.

Ik heb bij die aanschaf heel bewust niet gekozen voor de 'bijbehorende' Stogi S-arm van Kuzma. Ik weiger namelijk te geloven, dat een wiebelende éénbener de meest optimale armconstructie is om een element in het gareel te houden. Dus kwam er op dat moment een behoorlijke arm op. Niet meer, niet minder. Er ontstond met de Stabi S tenslotte al een heel flinke stap voorwaarts ten opzichte van de situatie daarvoor: geen draaitafel. Ik had mijn eerste (een Thorens TD115 Mk2) een aantal jaren daarvoor namelijk al in de kliko gekieperd. Niet één van Thorens' beste draaitafels, zal ik maar zeggen.

Nu is dit wel mijn derde set, en mijn tweede draaitafel (even afgezien van de rood en wit plastic Neckermann pick-up uit mijn tienertijd eind jaren zestig, en de Columbia opwindgrammofoon die ik nog heb staan), maar ik ben dus totaal geen ervaren toonarmkoper. En de zoektocht naar mijn huidige set staat nog in mijn geheugen gegrift: vele kilometers afleggen, vele uren besteden, tot het moment waarop ik uit een soort wanhoop de handdoek radeloos in de ring heb gegooid en de set heb gekozen die ik het laatst beluisterde. Nee, misschien is het de leeftijd, maar ik krijg steeds meer frisse tegenzin voor die expedities.

Internet biedt op basis van de zoekterm Kuzma Stabi S ook weinig info; ja, wel die enthousiaste reviews over hoe afwijkend en minimalistisch het ontwerp is en dat die unipivot erop zo schattig en solide is. Maar verder weinig wezenlijks over andere armkeuzes. Voor mijn geestesoog zie ik me dan staan bij mijn geheime kledingkast waaruit ik mijn Indiana Jones outfit moet gaan aantrekken om dan toch maar die uitputtende expeditie aan te gaan. Nee, nee, nee, …. Ik druip af en trek me terug naar mijn Harkstee. Denk, Dick, Denk; er moet een inspanningsarmere oplossing zijn.

En dan begint ineens mijn 300B te gloeien: gewoon de hele handel aan toonarmen vergeten en uitsluitend mikken op een Kuzma toonarm. De grootste kans op een goede match, want ik ben niet in de gelegenheid om diverse alternatieven op vele plekken verspreid over het gehele land uit te proberen, is de weg van bij het merk van de basis blijven.

In heel Nederland is dan vervolgens geen Kuzma importeur meer te bekennen; en als die er wel is, dan mankeert er het nodige aan zijn publiciteitsbeleid. Het meest dichtbij zijn de importeurs in België en in Duitsland. Winkels in Nederland die meerdere Kuzma items op voorraad hebben; ik heb ze niet gevonden.

Eigenlijk onbegrijpelijk, want ik vind dat Kuzma prachtige producten maakt. De liefde voor precisie en vakmanschap spat er voor mij vanaf: in de materialen, de afwerking, de maatvoering en de duurzaamheid. Goed, de prijsstelling zou ook wat mij betreft wel wat crisisvriendelijker kunnen, maar het unieke van de ontwerpen, de kwaliteit en de geluidseigenschappen maken het voor mij wat makkelijker om afscheid te nemen van de gevraagde hoeveelheid euro's.

Mooi, daarmee is de eerste hobbel in het parcours genomen zonder al te veel inspanningen. De meeste tijd kan ik hiermee doorbrengen in mijn eigen schedel, ronddwalend tussen kennis en aannames. Het wordt een Kuzma arm; maar er zijn er meerdere. Welke?

Goede raad blijkt soms een hoog kostenplaatje te hebben, dat bleek nadat ik Franc Kuzma maar eens mailde met de vraag welke hij de beste arm vindt voor de Stabi S in 9" uitvoering (want er is inmiddels ook een 12" uitvoering). Droogjes meldde hij al de volgende dag per mail terug: de 4-Point.

De 4-Point: een ingewikkelde wiebelarm die door de geniale constructie niet meer wiebelt. En waar reviews van zijn te vinden die alle fabrikanten van andere toonarmen zuchtend, moedeloos en volkomen verslagen hun deuren zouden kunnen laten sluiten.

Het prijskaartje zorgt bij mij echter voor de nodige ontnuchtering. Dus maar even geen 4-Point. En aangezien er nòg wel een paar af moeten vallen: de Stogi S, de Stogi S12 en Stogi S12 VTA(alle drie type wiebel) en de Stogi Ref 313 (te lang), blijven er dan nog over: de Stogi, de Stogi Ref, de Stogi Ref 313 VTA en de Airline. Ik vind die tangentiale constructies eigenlijk behoorlijk lelijk, dus daarmee ben ik dan terug bij nog maar drie opties. De Stogi Ref heeft een armbuisontwerp dat voordelen biedt ten opzichte van de basis Stogi, want een toelopende buis heeft een betere resonantiekarakteristiek dan een rechte buis, zegt men. En toen waren er nog maar twee!

Twee met een duidelijk prijsverschil, dat wel!

Wacht eens, de VTA bouwwijze biedt mij wel de mogelijkheid om een 12" arm op een 9" chassis te gaan gebruiken en (in ieder geval) natuurkundig biedt een langere arm een iets betere (want radius met een grotere diameter) uitlezing van de groef, dan een kortere arm. "Elementary, my dear Watson". Een beter armbuisdesign en een langere arm in één product!

Nog even uitgelegd waarom theoretisch-technisch een langere arm beter zou moeten zijn dan een kortere: De naald van een element beweegt zich idealiter in een rechte lijn van de buitenkant van de lp, naar de binnenkant van de lp. Die ideale lijn proberen we te realiseren met, juist: tangentiale armen. Die theorie omzetten in een foutloos brok high-tech kent echter weer zijn eigen sores; vandaar dat de om een verticale as draaiende armen ook nog steeds bestaan. Ook deze configuratie heeft haar eigen lijstje met tekortkomingen vanuit utopisch standpunt en één daarvan is het feit, dat de naald onmogelijk een rechte lijn kan volgen, want de arm werkt als een passer die met de stalen punt in een wiskundeschrift is verankerd.

Dat geeft op zich niets, maar de hoek die de cantilever maakt ten opzichte van de groef is daardoor niet constant. En dat heeft effect op de stereoweergave

De arm legt van buitenkant lp naar binnenkant lp een stukje van een cirkel af. En stukjes van een cirkel hebben de onhebbelijke (voor ons) eigenschap om er behoorlijk kromgetrokken bij te liggen. Die kromming wordt ten opzichte van een rechte lijn steeds erger naarmate de hele cirkel kleiner is en die kromming wordt relatief minder naarmate de cirkel groter wordt.

En aangezien een lp een redelijk vaste maat heeft, wordt het stukje cirkel dat een korte arm daarover aflegt, krommer dan het stukje cirkel dat een lange arm daarover aflegt. En dat heeft tot gevolg dat die hoekafwijking van de cantilever minder wordt bij de langere arm, dan bij de kortere arm.

Daarmee staat mijn keus vast: de Stogi Reference 313 VTA moet het worden. Dan liggen er bij Kuzma alleen nog een tweetal kabels op de loer: de koperen Cardas, of de zilveren. Dit is een makkelijke keuze voor mij: Franc vindt dat de zilveren kabel 600 euro méér moet opleveren dan de koperen kabel. Nou, ik zal maar zeggen: die vrijheid heeft hij als fabrikant. Gelukkig heb ik als klant de vrijheid om te vinden, dat ik daar heel grote vraagtekens bij zet. En dus ga ik voor ordinair koper.

De armkeuze staat nu vast en ik heb er nog geen meter voor gereisd; de volgende stap is het vinden van iemand die een Kuzma arm kan, mag en wil leveren.

Nou, humhum, dat is nog niet zo simpel! Verbijsterd constateer ik, dat zelfs een crisiseconomie bij een aantal audiohandelaren nog niet een kwartje heeft laten vallen waar het klantvriendelijkheid en servicegerichtheid betreft.

On-ge-loof-lijk vind ik het.

Ik ben al zo ingenomen met mezelf, dat ik zonder zwerftocht een keuze voor de nieuwe arm heb gemaakt, maar nu ziet het ernaar uit, dat ik een zwerftocht zou moeten beginnen naar een Echte Dealer.

Dat is nog eens makkelijker gezegd, dan gedaan. En vooral in het geval van Kuzma. Na een winkelier die mij meldt, dat ik de arm maar eerst helemaal moet betalen voordat hij gaat leveren, en een winkelier die het nodig vindt om een poging te wagen om mij tot een beslissing binnen een bepaalde termijn te dwingen, vraag ik mij ten zeerste af in welke bewustzijnvernauwing het dealend Hifiwereldje begint te verkeren. Ik ben daar even klaar mee, met die onverholen motie van wantrouwen naar een klant en met die bancaire benadering van het proberen af te dwingen wanneer de klant van diens duur verdiend spaargeld af moet willen raken. On-ge-lóóf-lijk! Bizar!

Dus maar weer terug naar de Tekentafel: waar maak je in deze tijd nog de grootste kans op datgene wat ik het meest waardeer als ik mijn klant-jas aantrek: klantgerichtheid en een goede service. Een dealer die in staat is om een win-win situatie te creëeren voor mij als klant en uiteraard ook voor hemzelf.

Het antwoord luidde in mijn geval: waarschijnlijk een dealer die op het (letterlijk) platteland is gevestigd. En zo kwam ik in Friesland. Eerst per mail en telefoon en toen face-to-face, volslagen onverwacht voor de dealer en iets minder ook voor mij. Op een vrijdagavond een half uur ná sluitingstijd. Alleen, de deur stond toch nog open...

Gastvrijheid

En aangezien Durk de Heij dan naar mij toe laat zien, dat hij begrijpt, dat verkoop vaak begint met gastvrijheid, hebben we nog een uur of wat zitten praten over wat ons beweegt. Enfin, de bestelling is daarna snel geplaatst en Durk wilde graag zelf het resultaat aanhoren van deze (in ieder geval financieel) forse upgrade en dus kwam hij zelf de arm inbouwen.

Het inbouwen van een 12" arm op een 9" chassis luistert erg nauw; Kuzma assemblageprecisie is ook nodig bij de montage van de arm, blijkbaar. Toch is het met de stap voor stap handleiding en de beide mallen, die Kuzma bij de arm levert voor het afstellen van de arm en een element in de arm, goed te doen. Goede kwaliteit imbussleutels die perfect passen zijn ook bij de levering inbegrepen.

Een avondje ouderwets sleutelen en keuvelen verstrijkt ermee.

De Stabi S leent zich ook uitstekend voor deze exclusieve Meccano; de armvoet past naadloos in de armhouder. Stappenloos in hoogte verstelbaar en stappenloos draaien in het horizontale vlak maken een exacte instelling met gebruik van de Kuzma mallen tot een klus waar je als handige hobbyist niet voor terug hoeft te schrikken. Toch laat ik het graag aan Durk over; ik vertrouw het mezelf niet toe.

De Grado Reference Signature is snel daarna ook weer opgehangen met behulp van de elementmal en het wordt tijd om te gaan luisteren.

Vóórdat Durk aan de démontage van de Rega begon, had ik al even mijn favoriete testlp opgezet: Children of Sanchez van Chuck Mangione. (A&M Records, 1978, A&M SP-6700). Ooit gekocht bij V&D, toen je daar nog lp's in de aanbieding kon kopen waar een hoekje uit was gestanst, of een stukje zaagsnede in de hoes was gemaakt. Tot mijn verbazing stond er op die dubbel-lp een stuk muziek, dat wereldberoemd was in Nederland: ooit de intro van het radioprogramma "Zaterdag Sport" van de NCRV. Het zaterdag's sportradioprogramma voor o.a. amateurvoetballend Nederland.

Deze dubbellp heeft vier groeven die zijn gevuld met een afwisseling van klanken, tempi, instrumenten en zang, om in muziek uitdrukking te geven aan de emoties die de regisseur op (toen nog: 1978) film had vastgelegd. Ik vind dit één van de werken in mijn verzameling waar ik het liefst naar luister. Mangione schrijft in de toelichting, dat hij deze muziek binnen 3 weken heeft moeten componeren en opnemen, op basis van de gelijknamige film van Hall Bartlett die op dat moment ook nog niet geknipt en geplakt was tot een eindresultaat. Mangione accepteert de opdracht en gaat aan het werk: "I became possessed by it all and immediately locked myself in a hotel room with a piano to pull the thematic material together. Images in the movie triggered recollections of strong feelings I had experienced throughout my life, and from these feelings the Music came pouring out".

Die bezieling sloeg over op zijn collega's en ik voel me daardoor blijkbaar ook gegrepen in de weergave.

De weergave van deze dubbel lp is bij mij nu achtereenvolgens gedaan met behulp van die Thorens TD115, daarna de Kuzma met de Rega arm en nu dus de Kuzma met de Kuzma arm. De Thorens' weergave was vrij vlak en de Kuzma-Rega weergave lag daarbij al meerdere niveaus hoger. Wat Kuzma en Kuzma er nu van maken?

Het stukje op kant één, waar de Regaarm de drummer vanuit de verte aanwees waar hij ongeveer zijn ding zou kunnen doen, blijkt bij de Kuzmaarm verandert in de exacte plek waar de drummer het niet moet wagen om buiten te komen. Ja, de controle die deze arm/element combinatie heeft over de cantilever en de muziek die daarmee wordt opgewekt, is wel een flink aantal treden hoger op de ladder van muzikaliteit.

Het wordt bepaald niet krampachtig, dictatoriaal of benepen, maar een fantastische combinatie van strakke directie en controle door de arm, die leidt tot openheid en op(en)bloeien van de muziek. Veel meer diepte in het geluid en ook in de plaatsing van de instrumenten: meer precies, maar juist daardoor ook muzikaler. Hoe leg ik dat uit?

Wij hebben een goed opgevoed hondje dat gewend is om te luisteren naar de baas, dat is de reden, dat wij het dier veel vrijheid kunnen schenken. Vrijheid die hij niet zou hebben, als hij niet te controleren was en per sé aan de riem zou moeten lopen. Het hondje is de muziek en wij zijn de arm. Als u begrijpt wat ik bedoel. Hoor ik daarmee nu het prijsverschil ten opzichte van de vorige arm? Hoor ik daarmee de eigenschappen van de taps gevormde armbuis; hoor ik daarmee die 12"?

Echt niet! Gelukkig niet!

Dit zoektochtje naar een arm upgrade blijkt van mij namelijk een tevreden luisteraar te hebben gemaakt! Tevreden, omdat ik mezelf een fors tijdverlies heb bespaard door de selectie al peinzende te maken. Tevreden, omdat ik gelukkig weer een dealer heb gevonden die de Klant nog met een hoofdletter schrijft en last, but by far not least, heel, heel tevreden met mijn Kuzma Ref 313 VTA.

Is het (bijna) de beste arm ter wereld?

Nou, mijn zoon zal zeggen: "Boeiuhh". Ik heb Geen Idee, en eerlijk gezegd boeit mij dat ook totaal niet. Ik ben met de prestaties van deze arm alleen maar uiterst Tevreden! En dat gegeven, dat luistert zo ontzettend Fijn!