Het verhaal van Dr. Bose

Op vrijdag 12 juli 2013 verwisselt Dr. Amar Bose, de man die het bedrijf Bose oprichtte, het tijdelijke voor het eeuwige. Een spijtige zaak, zoveel is zeker. Maar laten we het positief benaderen, en eens kijken welke invloed de man gehad heeft op de ontwikkeling van de hifimarkt. En in hoeverre Bose daar vandaag de vruchten van plukt.

Dr. Amar Gopal Bose werd geboren in Philadelphia, in 1929. Op zijn 27ste start hij aan het MIT – het Massachusetts Institute of Technology, een befaamde en beroemde universiteit in Boston – een onderzoek naar psychoakoestiek. Eenvoudig gezegd bestudeert deze tak van de wetenschap de manier waarop mensen geluiden waarnemen en ervaren. Het gaat dan met name over het spanningsveld tussen de objectieve, natuurkundige gegevens – lees: akoestische metingen – en de subjectief/psychologische data. Dr. Bose gaf ook zeven jaar college aan het MIT. In 1963 ontvangt hij daarvoor de MIT Baker Award. Dat is een prijs die uitgereikt wordt aan de meest geprezen leraar in een cursusjaar.

Dr. Amar Bose doceert ‘Iets Ingewikkelds’ aan het MIT

Bose Corporation
We schrijven 1964 als Dr. Amar Bose samen met Sherwin Greenblatt de Bose Corporation opricht. Uiteraard profiteert Bose (het bedrijf) van de eerder opgedane kennis en ervaring van Bose (de man). Zo lanceert het merk in 1968 een serie luidsprekers die gebaseerd zijn op het zogenaamde direct/reflecting principe. Deze technologie is een direct gevolg van het researchprogramma dat Dr. Amar Bose in de jaren ’50 voerde aan het MIT.

Het huidige Bose hoofdkwartier in Framingham, Massachusetts

Direct/Reflecting
Het principe van de direct/reflecting luidspreker houdt in dat er maar een deel van het geluid rechtstreeks naar de luisteraar gericht wordt. Het andere deel dient de luisteraar pas te bereiken nadat het weerkaatst is tegen de muren, de vloer en het plafond. Nu gebeurt dat sowieso bij elke luidspreker, maar bij de Bose direct/reflecting modellen is het effect veel sterker. Onder meer door luidsprekerdrivers achteraan in de luidsprekerkast aan te brengen. De hele idee achter direct/reflecting zit hem erin dat het geluid van muziekinstrumenten bij live concerten ook grotendeels weerkaatst wordt vooraleer het de luisteraar bereikt. Luidsprekers die diezelfde methodiek hanteren zorgen volgens deze theorie dus voor een meer realistisch live geluid.

Bose advertentie over het direct/reflecting principe

De 901 luidspreker
De beste en meest bekende Bose direct/reflecting luidspreker is de 901. Deze werd geïntroduceerd in 1968 en is vandaag – 45 jaar na datum! – nog steeds te koop (€ 2.239/paar). De versie die vandaag verkocht wordt, is eigenlijk een 901 Mk VI, maar in essentie is het nog steeds dezelfde luidspreker als die uit 1968. De 901 heeft acht full range drivers aan de achterzijde en slechts één aan de voorzijde. Dat resulteert in een afstralingsgedrag van 11% direct geluid en 89% gereflecteerd geluid.

Het systeem maakt gebruik van een speciale equaliser, die tussen de voor- en de eindversterker moet ingeprikt worden, of die kan worden opgenomen in het tape monitor circuit. Feit is dat zo’n 901’s heel anders – lees: stukken beter – klinken dan de supercompacte Acoustimass speakersetjes – in de volksmond ook ‘melkpakken’ genoemd - waar Bose vandaag mee geassocieerd wordt.

De 901 luidspreker met z’n acht full range drivers (er zit ook nog eentje aan de voorzijde) en z’n twee bassreflex ‘straalpijpen’

Melkpakken

Het idee achter de melkpak-speakers is op zich niet verkeerd. Het houdt in, dat wanneer je de weergave van de lage tonen overlaat aan een subwoofer, je de gewone linker- en rechterluidsprekers (dit principe kan natuurlijk ook toegepast worden op een complete surround set) veel compacter kunt maken dan gebruikelijk.

En dat is precies wat Bose gedaan heeft. De piepkleine luidsprekertjes – niet groter dan een melkpak, vandaar hun bijnaam – kunnen op een onopvallende manier geïntegreerd worden in het interieur, en nemen haast geen ruimte in beslag. De subwoofer, die je netjes in een hoekje achter een gordijn ofzo kunt wegmoffelen, zorgt ervoor dat de lage tonen niet achterblijven. Het resultaat is een supercompact luidsprekersysteem dat klinkt als een groot luidsprekersysteem. In theorie, althans.

In de praktijk is het allemaal wat minder eenvoudig. De oorzaak zit hem in de natuurkundige beperkingen waar je mee te maken krijgt als je lage tonen wil laten weergeven door supercompacte ‘melkpakjes’. Dat lukt namelijk niet. Nu is het een bekend gegeven dat het menselijk gehoor niet in staat is om de richting van waaruit lage tonen komen – op voorwaarde dat deze tonen niet boven de 80 Hz uitkomen – te achterhalen. Maar de Bose melkpakjes kunnen die 80 Hz (aan 0 dB) bij lange na niet aan. Bijgevolg wordt ook de weergave van de gewone bassen overgelaten aan de subwoofer. Eigenlijk is die zogenaamde subwoofer dan ook helemaal geen subwoofer, maar een gewone woofer.

‘Ceci n’est pas un subwoofer’

Maar omdat de term ‘subwoofer’ stoerder staat, wordt die gebruikt. Nu is Bose lang niet de enige fabrikant die wooferkasten als subwoofers omschrijft. En uiteraard hebben ook andere luidsprekerfabrikanten die met melkpakformaat luidsprekertjes voor de dag komen last van het probleem dat de lage tonen boven de 80 Hz traceerbaar zijn. En bijgevolg uit de verkeerde richting blijken te komen.

Bose set met piepkleine luidsprekertjes

Maar het is wel zo dat Bose van dergelijke subwoofer/satellietluidsprekersystemen zo’n beetje zijn handelsmerk gemaakt heeft. Zou dat de reden zijn waarom het merk Bose nogal eens verguisd wordt door de ‘echte’ hifiliefhebber?

Bose bashing
Positieve opmerkingen maken over het merk Bose: het is een beproefde methode om de gemiddelde hifiliefhebber in de gordijnen te jagen. Bose bashing – het zich in negatieve bewoordingen uitlaten over het merk – is dan ook een normale praktijk in hifi-middens.

Feit is dat Bose zich eigenlijk helemaal niet richt op de ‘echte’ hifiliefhebber. In dat opzicht is het dan ook best wel logisch dat het merk niet populair is bij deze groep. Bose lijkt eerder ‘oplossingen’ te willen verkopen dan pure hifi-systemen. Het merk wil handige, compacte, woonkamervriendelijke systemen verkopen aan mensen die gewoon goed geluid willen, zonder al teveel gedoe. En dat doen ze heel behoorlijk. Bose systemen zijn veelal zeer gemakkelijk te installeren – men maakt gebruik van speciale stickertjes, kleurcodes, aangehechte labeltjes, instructievideo’s, echt alles wordt uit de kast gehaald – , zodat ook mensen die echt helemaal geen jota begrijpen van beeld en geluid er toch mee aan de slag kunnen. Om die reden verdient Bose echt wel een pluim. Daar staat tegenover dat Bose systemen vaak niet de allerlaatste technische snufjes bevatten – denk aan nieuwe surroundformaten, streamingmogelijkheden, enzovoort – en dat ze vaak bovengemiddeld duur zijn, in verhouding tot de geleverde klankmatige prestaties. Op dat vlak heeft de ‘echte’ hifiliefhebber dus wel een punt.

Uitzonderingen?
Ook die zijn er zeker. De Bose Quietcomfort 15 (de test staat hier), bijvoorbeeld. Het ding kost wat, maar een betere noise cancelling hoofdtelefoon hebben we nog niet gehoord. Ook de hierboven vermelde 901 luidspreker is best een luisterbeurt waard. En dan zijn er natuurlijk ook nog de niet te versmaden SoundLink en SoundDock systemen (Bluetooth/Airplay speakers) van Bose.

Conclusie
In hoeverre Dr. Amar Bose persoonlijk betrokken was bij de ontwikkeling van de nieuwere Bose producten weten we niet. Wat we wel weten, is dat Dr. Amar in 2011 een flinke hoeveelheid Bose aandelen schonk aan het MIT. Deze leveren het instituut echter geen stemrecht op, en ze mogen ook niet doorverkocht worden. Maar het is hoe dan ook wel een mooi gebaar. Tot slot willen we je het volgende citaat van Dr. Amar Bose niet onthouden: "I never went into business to make money. I went into business so that I could do interesting things that hadn’t been done before." Niet voor niets werd hij een 'geluidspionier' genoemd, en dat tweede heeft hij dan ook zeker waargemaakt. Dat eerste overigens ook; Bose stond in 2011 in de Forbes lijst met de rijkste mensen ter wereld. Hij bezat toen 1 miljard dollar…