Linn LP12 SE

Hoeveel audio componenten kent u die al vijfendertig jaar aan de top van hun segment meedraaien? Geen nood, ik zal het u niet kwalijk nemen wanneer u het antwoord op deze vraag schuldig moet blijven. Toch weet ik zeker dat veel liefhebbers van het wederom zo populaire vinyl zonder nadenken op de proppen komen met de naam van een draaitafel die in 1972 geïntroduceerd is en die dankzij de nodige tussentijdse opwaarderingen ook heden ten dage nog steeds een belangrijk deuntje meespeelt.

Misschien weet u het nu wel en anders zult u bij het lezen van de naam Linn Sondek LP 12 ongetwijfeld denken; ach ja, natuurlijk! De aanleiding voor deze inleiding heeft alles te maken met de recent geïntroduceerde upgrades voor dit ontwerp en met de presentatie van de nieuwe LP 12 SE in de luisterruimte van Audio Excellence. De in Zevenbergen gevestigde dealer die hiermee een onvervalste Nederlandse primeur heeft.

Het Systeem

Daartoe heeft het Schotse Linn een actief topsysteem samengesteld waarmee de fabrikant momenteel door Europa toert. Men is begonnen in Scandinavië en zakt langzaam af in de richting van Spanje, daarbij gedurende twee dagen een pitsstop makend in het Brabantse land. Kosten - hier aangegeven in prijzen waar u nog wel 19 % BTW bij op moet tellen - noch moeiten zijn gespaard om de demo tot een succes te maken.

Het hart van het systeem wordt gevormd door de zilverkleurige referentie voorversterker van het merk, de Klimax Kontrol van 8620 euro met de strak vormgegeven uit één stuk aluminium gefreesde behuizing die zo kenmerkend is voor de Klimax lijn. Ook al zijn Linn luidsprekers zowel in actieve als in passieve uitvoering te leveren, zelf geeft de fabrikant de voorkeur aan de veel efficiëntere actieve variant. Het is dus logisch dat ook deze demoset uitgevoerd is met Aktiv crossovers in de vorm van twee eveneens zilverkleurige exemplaren van de Komri Tunebox die per stuk 6000 euro aan de totale setprijs toevoegen. Daarmee is ook de naam van de speaker genoemd; de Komri.

Bill Livingston achter de Linn Komri

Linn’s vlaggenschip luidspreker van ruim 116 centimeter hoog die per paar 35.960 euro kost. Wat direct opvalt is het lepelvormige metalen chassisdeel waarin van boven naar beneden de middentonen weergever, de tweeter en de supertweeter (tot 28 kHz) een plek gevonden hebben. Daarachter een zwarte schotel waarin de upper bas unit gemonteerd is die daarmee tezamen met de ervoor geplaatste units een puntbron vormt. Elk van deze units heeft in deze set een eigen 500 watt leverende Klimax 500 Solo reference quality mono eindversterker ter beschikking waardoor en tussen de twee weergevers voor een totaalbedrag van 36.960 euro acht monoblokken mooi staan te zijn. Onder in elke speaker twee onafhankelijke servo gecontroleerde bas weergevers die het laag doen doorlopen tot 20 Hz. Als digitale bron wordt Linn’s duurste universele speler ingezet; de Unidisk 1.1 van 9120 euro. Daarnaast zijn er drie analoge bronnen. De eerste is de bekende Sondek LP 12 (1920 euro) met Akito arm (890 euro) en Benz Ace element. De tweede is daaraan gelijk met dit verschil dat hij uitgerust is met het nieuwe, 2583 euro kostende, uit één stuk aluminium gefreesde subchassis, armboord en armhoudermonocoque luisterend naar de naam Keel.De derde variant voegt daar als volledig opgetuigde versie dan nog de Ekos Super Evolution toonarm (3896 euro) - met titanium armbuis en nauwere toleranties – en het metalen baseboard Trampolin Base (170 euro) aan toe. Bovendien is hier het element vervangen door de top van Linn in de vorm van een Akiva MC element ten bedrage van 2500 euro. Als phono voorversterker doet Linn’s bekende Linto van 1360 euro dienst.

Strong personalities

De man die verantwoordelijk is voor het opstellen en het fine-tunen van de set is Bill Livingston. Nu Linn zonder tussenkomst van een distributeur rechtstreeks levert aan de dealers in Nederland is hij ook de man die verantwoordelijk is voor de toelevering van Linn producten in dit deel van de Europese Gemeenschap. Mijn eerste vraag aan hem is waarom hij voor deze luisterruimte van gemiddelde afmeting toch gekozen heeft voor een dergelijk groot en duur systeem dat maar voor weinigen financieel haalbaar zal zijn. Zijn antwoord luidt dat bij Linn alles draait om het zo goed mogelijk weergeven van de muziek zoals die tijdens de opname uitgevoerd werd. Dit uitgangspunt blijft als een rode draad terugkomen gedurende het verdere gesprek dat zich tussen de luistermomenten door ontwikkelt. Geen enkel systeem zal ooit exact die muziek kunnen reproduceren. Er kan slechts gestreefd worden naar een zo getrouw mogelijke weergave van die originele gebeurtenis waarbij een groot systeem als het hier opgestelde veel dichter het origineel benadert dan een kleiner, minder onthullend, minder efficiënt spelend systeem. Hij schat het verlies bij een passief systeem op dertig tot veertig procent terwijl hij dat percentage in dit actieve systeem eerder schat op een tiende daarvan.

Linn heeft altijd veel tijd, geld en energie gestoken in ontwikkeling van nieuwe, betere producten. Mijn opmerking dat dit voor een groot deel van de fabrikanten geldt pareert hij met de stelling dat het bedrijf waarvoor hij werkt dat op meer manieren doet dan enig ander merk. Als voorbeeld noemt hij het luisterpanel dat zich door de jaren heen gevormd heeft en dat bestaat uit een bonte verzameling van sterke persoonlijkheden die stuk voor stuk hun sporen op meerdere terreinen verdiend hebben. Volgens hem zijn er twee soorten mensen bij Linn. Aan de ene kant zij die in dienst treden en er in twee tot drie jaar achterkomen dat dit niet hun soort bedrijf is en aan de andere kant zij die zich helemaal kunnen vinden in de heersende bedrijfscultuur en er vervolgens gedurende de rest van hun beroepsleven blijven. Uit deze laatste categorie worden mensen uitgenodigd in het luisterpanel plaats te nemen. Uiteraard ben ik benieuwd naar de achtergrond  van deze leden en het blijkt dat die heel divers is terwijl er tegelijkertijd ook veel onderlinge overeenkomsten zijn. Zo loopt de basiskennis uiteen van een technische achtergrond tot een commerciële of muzikale achtergrond. Opvallend is echter dat ieder lid van deze groep zich vervolgens op meerdere terreinen bekwaamd heeft. Deelgebieden die allemaal met elkaar te maken hebben waardoor de persoon vanuit meerdere invalshoeken naar muziek en zowel de opname als weergave daarvan  kan kijken.

Linn LP12 SE met Akiva element

Als voorbeeld noemt hij Philip Hobbs. Deze man is niet alleen verantwoordelijk voor het ontwerp van de hier spelende Komri luidspreker maar heeft daarnaast ook veel opnames gemaakt voor het eigen label van de fabrikant; Linn Records. Ook Bill zelf is actief geweest binnen Linn Records en heeft opnamen gemaakt in diverse studio’s en op locaties met de meest uiteenlopende apparatuur.

Linn Records

Niet alleen het luisterpanel speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van nieuwe producten en van upgrades voor bestaande ontwerpen. Minstens zo belangrijk is de rol van Linn Records. Op een gegeven moment realiseerde men zich dat, om verder te komen, men de beschikking zou moeten hebben over state of the art muziekopnamen. Daarbij werd steeds vaker duidelijk dat dergelijke opnamen schaarser werden en men onvoldoende kon vertrouwen op de kwaliteit van aangeboden software. Bill noemt in dat verband een saillant voorbeeld van een bekende Grace Jones opname waarbij de fraaie mastertape in opdracht van de platenmaatschappij in negatieve zin gemanipuleerd werd zodat hij op een gemiddeld systeem harder en dynamischer zou klinken. Men besloot derhalve om voor eigen gebruik opnamen van topkwaliteit te gaan maken. Hoewel dat aanvankelijk niet de bedoeling was heeft men die opnamen in een later stadium, met de start van het eigen label, ook bereikbaar gemaakt voor de consument.

Door de betere opnames werden onvolkomenheden in de apparatuur aan het licht gebracht, die op hun beurt weer onnauwkeurigheden in de opnameapparatuur blootlegden waardoor de ene ontwikkeling de volgende al weer uitlokte. Met als gevolg een steeds verbeterende productenlijn waarvan de LP 12 slechts één voorbeeld is. Door Linn Records werd ook ervaring opgedaan met digitale opnamen lang voordat de eerste Linn cd speler verscheen. Men wachtte zo lang met het uitbrengen daarvan totdat men er zeker van was dat het meteen een referentie speler zou zijn. De CD 12 is het klinkende bewijs.

Muziek

Voordat de eerste cd in de speler verdwijnt licht Bill nog toe dat het systeem in slechts enkele uren opgebouwd is en dat er derhalve nauwelijks tijd is geweest voor een optimale afstemming op deze specifieke luisterruimte. Iets wat met dit actieve systeem heel goed te doen is maar dat tegelijkertijd een langdurig proces is waarvoor nu geen tijd was. Vervolgens wijst hij op de grote zwarte absorbers die achter het systeem tegen de muur bevestigd zijn. Deze dekken de in de muur gebouwde luidsprekerunits af teneinde te voorkomen dat deze mee gaan resoneren. Het nadeel is dat er daardoor minder energie in de ruimte is hetgeen ten koste gaat van de opbouw van het beeld. Dit prefereert Bill echter boven storende resonanties.

Dan start hij met een CD van Shawn Calvin met een fraaie uitvoering van Tom Waits’ ‘Looking For The Heart Of Saturdaynight’. Het systeem is dermate onthullend dat duidelijk te horen is dat de gitaar close miked opgenomen is terwijl de stem, op momenten dat deze zonder gitaarbegeleiding te horen is, omgeven is door meer ambiance. Nils Lofgren’s eeuwige ‘Keith Don’t Go’ klinkt als tweede door de ruimte; snel, transparant en puntig met als meest in het oor springend detail het opvallende gemak waarmee de ingewikkelde structuur van het gitaarspel teruggebracht wordt tot te volgen lijnen. Iets wat op mindere systemen vaak jammerlijk mislukt. Wanneer vervolgens Jeff Buckley gevolgd door ‘The Downtown Lights’ van The Blue Nile en ‘Fever’in de uitvoering van The King uit de speakers klinken is te horen dat dit systeem zonder meer potentie heeft maar dat er met fine-tuning ongetwijfeld nog wel wat winst behaald kan worden.

Bill voelt goed aan dat er wat mij betreft overgestapt kan worden naar het zwarte goud en pakt op mijn verzoek de in het zicht staande en mij zeer goed bekende LP ‘Yola’ van Eleanor McEvoy. Eerst op de LP 12 in de uitvoering zoals veel mensen die zullen kennen, uitgerust met de goedkopere Akito arm met daarin een Ace element. Ik weet meteen weer waarom ik nooit gecharmeerd ben geweest van het LP 12 geluid. Ook op dit systeem klinkt hij in mijn oren correct maar onvoldoende boeiend met een laag wat ik betitel als romantisch. Met name dat laatste verbetert wanneer de schijf verhuist naar de tweede, met het aluminium subchassis Keel uitgeruste LP 12. Een nog grotere stap is te horen wanneer speler drie zijn kunsten mag vertonen. Saai wordt levendig, spannend en involverend waarbij een kritisch stemmetje in mijn achterhoofd opmerkt dat dit ten dele ook veroorzaakt zal worden doordat er niet alleen een andere arm op het opgewaardeerde chassis gemonteerd is maar er daarnaast nu ook niet langer met een Ace maar met een circa vijf maal duurder Akiva element gespeeld wordt. Ook bij Lou Reed’s ‘Take A Walk On The Wild Side’ treedt even later dezelfde verbetering op. De stem klinkt preciezer en helderder zonder dat dit ontaardt in hardheid of scherpte. Het kenmerkende vloeiende karakter van de draaitafel blijft onveranderd.  

Overpeinzing

Eenmaal op weg naar huis overvalt me in de auto de gedachte dat het toch jammer is dat dit systeem niet gedurende langere tijd kan blijven staan. Ik ben ontzettend benieuwd hoe ver het kan komen wanneer het eenmaal optimaal afgestemd zou zijn op de ruimte. De realist in mij dringt dit denkbeeld vrijwel direct naar de achtergrond en daarvoor in de plaats roep ik weer het geluid op zoals dat weergegeven werd door de nieuwe LP 12 SE. Een hele fraaie speler die het waard is om intensief te worden beluisterd. En dan niet alleen door long time fans van deze draaitafel maar ook, en misschien wel vooral, door muziekliefhebbers die tot voor kort niet gegrepen werden door het LP 12 geluid. Want ook die zouden nog wel eens verrast kunnen worden.